Czy klient ma prawo żądać od biura rachunkowego nadpłaconej kwoty, którą musi zwrócić swojemu kontrahentowi w związku z podwójną zapłatą za fakturę

W rozpatrywanej sytuacji biuro rachunkowe nie wzbogaciło się bezpodstawnie kosztem klienta ani klient nie wzbogacił się bezpodstawnie kosztem biura rachunkowego. Bezpodstawne wzbogacenie polega bowiem na uzyskaniu korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej osoby. Podwójna zapłata za fakturę jest co prawda jednym z przypadków bezpodstawnego wzbogacenia jako świadczenia nienależnego, ale dotyczy to relacji klienta biura rachunkowego z jego kontrahentem, a nie relacji biuro rachunkowe–klient biura rachunkowego. Nie można zatem mówić, że biuro rachunkowe bezpodstawnie się wzbogaciło kosztem klienta.

Odpowiedzialność odszkodowawcza biura rachunkowego

W rozpatrywanej sprawie, nawet gdyby przyjąć, że biuro rachunkowe dopuściło się nienależytego wykonania umowy, to i tak nie zostały zrealizowane przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej. Bez względu bowiem na to, czy biuro zauważyło nadpłatę czy też nie klient biura i tak zobowiązany byłby do zwrotu dokonanej „drugiej zapłaty” za opłaconą już wcześniej fakturę. W wyniku działania biura rachunkowego klient nie poniósł żadnej szkody, rozumianej jako strata, czyli umniejszenie w jego majątku, oraz jako utracone korzyści, które osiągnąłby, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Tylko w znaczeniu potocznym i raczej w formie żartu można byłoby twierdzić, że biuro spowodowało szkodę, bo wykryło podwójną nadpłatę, którą klient musi zwrócić.

Od redakcji. Warto dodać, że w opisanej sytuacji klient biura rachunkowego powołuje się na treść art. 409 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem:

Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Zatem w relacji z kontrahentem w przypadku którego doszło do podwójnej zapłaty, klient biura może się powołać na ten przepis, o ile faktycznie wydał te pieniądze tak, że nie jest już wzbogacony oraz pod warunkiem że obiektywnie nie mógł być wówczas świadomy, że pieniądze mu się nie należą.

Trzeba jednak zauważyć, że to na kliencie biura będzie ciążył obowiązek udowodnienia, że opisane przesłanki zostały spełnione. Na warunki, które należy w tym przypadku spełnić wskazuje wyrok SN z 11 lutego 2022 r. sygn. akt II CSKP 70/22), w którym stwierdzono, że:
Do wygaśnięcia obowiązku zwrotu korzyści nie wystarcza, aby wzbogacony zużył korzyść; równie istotne jest to, aby ze zużyciem tym łączyło się ustanie stanu wzbogacenia. Warunek ten nie jest zrealizowany, jeżeli wzbogacony nabył za uzyskaną korzyść inne mienie, które nadal stanowi element jego aktywów - stan wzbogacenia odpowiadający wartości tego mienia istnieje wtedy w dalszym ciągu. Wyzbycie się lub utrata korzyści, uchylająca konieczność zwrotu wzbogacenia, zachodzi zatem jedynie w razie bezproduktywnego, konsumpcyjnego zużycia korzyści. Ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na wzbogaconym (art. 6 k.c.).

Ponadto nawet gdy te przesłanki zostaną spełnione, to odmowa zwrotu nienależnej zapłaty może negatywnie wpłynąć na przyszłe relacje z tym i innymi klientami. 

Marcin Szabłowski

adwokat