Wyrok SN z dnia 13 sierpnia 2015 r., sygn. II PK 241/14
Regulacja wynikająca z art. 775 § 3 k.p. nie oznacza, że nieważne są umowy stron w kwestii należności z tytułu podróży służbowych. Zastrzeżenie, że nie określa się ich w umowie o pracę, jeżeli pracodawca jest zobowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania, stanowi tylko gwarancję dla pracownika. Czyli, że kwestia ta będzie ujęta normatywnie (właśnie w regulaminie) w firmie i kierowca w relacji do innych będzie miał podobne, jeśli nie takie same należności, czyli nie gorsze (w aspekcie równości). W hierarchii źródeł prawa regulamin nie może być mniej korzystny niż ustawa.
Teza od Redakcji
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia "T. L." w P. działającego na rzecz powodów W. P. i M. P. przeciwko H. Spółce z o.o. w S. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 sierpnia 2015 r., skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego w B. z dnia 8 kwietnia 2014 r.,
I. oddala skargę kasacyjną,
II. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej 1350 (jeden tysiąc i trzysta pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z 8 kwietnia 2014 r. oddalił apelację skarżącego powoda Stowarzyszenia "T. L." w P., działającego na rzecz W. P. i M. P., od wyroku Sądu Rejonowego w B. z 26 września 2013 r., oddalającego powództwa o ryczałty za noclegi. W. P. i M. P. pracowali u pozwanego jako kierowcy w transporcie międzynarodowym. Pozwany zarzucał, że pracownicy otrzymywali 42 euro za każdą dobę i był to ryczałtowy ekwiwalent ich kosztów pobytu za granicą, w tym diet i noclegów, co było zgodne z umowami o pracę i regulaminem wynagradzania. Sąd Rejonowy ustalił, iż strony uzgodniły w umowach o pracę, że dieta na utrzymanie kosztów pobytu za granicą przysługuje w wysokości 42 euro za każdy dzień pobytu - od dnia wyjazdu do powrotu na teren Polski (punkt 2.4 umowy). Prawo do "ekwiwalentu pieniężnego na pokrycie kosztów pobytu za granicą" pracownika - kierowcy gwarantował też regulamin wynagradzania. Ekwiwalent na koszty obejmował koszty wyżywienia i noclegów. Ekwiwalent pieniężny na pokrycie kosztów w umowach określany był mianem "diety". Określenie to stanowiło wśród kierowców synonim wszystkich kosztów, jakie ponosili w związku z zagraniczną podróżą służbową. Kierowcy spali w kabinach samochodów. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę na kwalifikację podróży służbowej kierowcy w ustawie z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców i prawo do należności na pokrycie kosztów na zasadach z art. 77 § 3-5 k.p. (w związku z art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców). Pozwany pracodawca nie jest podmiotem publicznym i mógł uregulować należności pracowników związane z podróżą służbową inaczej niż w rozporządzeniach MPiPS z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej w kraju i za granicą, z wyjątkiem diet, która nie mogła być niższa niż dieta w podróży służbowej na obszarze kraju określona dla sfery budżetowej (art. 77 § 4 k.p.). Sąd Rejonowy stwierdził, że ryczałtowe określenie należności według stawki 42 euro zaspokajało żądanie pracowników z tytułu kosztów, w tym noclegów. Takie były ustalenia i umowa stron (art. 65 § 2 k.c.). Pozwany uprościł w ten sposób rozliczenia z kierowcami, a sami pracownicy mieli pełną świadomość i jasność, jakie świadczenie otrzymują. Pozwany nie ewidencjonował krajów, w jakich pracownicy spędzali noclegi (w zależności od tego zmienia się kwota ryczałtu za nocleg). Z drugiej strony pracownicy nie zgłaszali roszczeń z tego tytułu. "Dieta" obejmowała wszystkie należności z tytułu wydatków (kosztów) związanych z podróżą służbową kierowcy. Nie ma podstaw aby pojęcie "dieta" zawężać tylko do wyżywienia i drobnych wydatków. Dieta krajowa wynosiła 23 zł do 28 lutego 2013 r., a obecnie 30 zł. Taka była minimalna gwarancja diety (w przybliżeniu 6 euro). Pracownicy otrzymywali 42 euro a 25% ryczałtu za nocleg - określonego w § 9 ust. 2 rozporządzenia - w przypadku Holandii, Wielkiej Brytanii czy Francji, to kwota średnio 30 euro. Pozostała część, czyli 12 euro wypełniała wymóg minimalnej diety. Niezależnie, pracownicy nie spali w hotelach stąd nie mają wierzytelności z tytułu ryczałtu za noclegi. Z tej przyczyny ich żądanie ponad wypłacone 42 euro należało uznać za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (art. 8 k.p.). Sąd Okręgowy w uzasadnieniu oddalenia apelacji powoda potwierdził, że zasadnicze znaczenie miała treść umowy o pracę. Zgodnie z nią "pracownik otrzymywał dietę na utrzymanie kosztów pobytu za granicą Rzeczypospolitej w wysokości 42 euro". Dieta w rozumieniu stron obejmowała wszystkie możliwe koszty podróży, w tym wyżywienia, sanitariatów i koszty ewentualnych noclegów. Taka była umowa pracodawcy i pracowników (art. 65 § 2 k.c.). Dieta 42 euro obejmowała więc również 25% limitu na nocleg. Umowa nie była niezgodna z regulaminem wynagradzania, który nie wskazywał, jaką część kwoty 42 euro stanowił ekwiwalent na wyżywienie. Wprowadzona od 1 września 2009 r. zmiana regulaminu wynagradzania, polegająca na objęciu ekwiwalentem pieniężnym nie tylko wyżywienia (jako części kosztów), ale również ryczałtu za noclegi nie wprowadziła zmiany na niekorzyść, a jedynie ujednolicała zakres regulacji tej kwestii w umowie o pracę i w regulaminie wynagradzania. Nawet gdyby próbować przyjąć, że zmiana regulaminu nie została skutecznie wprowadzona, to wobec szerokiego ujęcia świadczenia w umowie okoliczność ta nie ma znaczenia z punktu widzenia oceny zasadności żądań. Ponadto pracownicy mieli zapewniony nocleg w kabinie samochodu co wykluczałoby ich żądanie ryczałtu za noclegi (wyrok Sądu Najwyższego z 4 czerwca 2013 r., II PK 296/12). Gdyby próbować uznać, że ekwiwalent nie obejmował ryczałtu za nocleg, to żądanie ryczałtu byłoby sprzeczne z normą z art. 8 k.p. Kierowcy nie spędzali noclegów w hotelach. Ryczał odnosi się do rzeczywistego noclegu w warunkach hotelowych i nie może być ujmowany jako instrumentalna podstawa do uzyskania dalszego świadczenia. W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie: a) art. 18 § 1 k.p. przez niezastosowanie i przyjęcie, że: wypłacana pracownikom kwota 42 euro za dobę podróży służbowej stanowiła ekwiwalent pieniężny na pokrycie kosztów pobytu za granicą określony w § 11 regulaminu wynagradzania obowiązującego u pozwanego, gdy z łączącej strony umowy (pkt 2.4) oraz z dokumentacji płacowej wynika, że pracodawca zobowiązał się i wypłacał pracownikom samą dietę w wysokości 42 euro za każdy dzień pobytu za granicą i tym samym postanowienia umowy o pracę jako korzystniejsze dla pracownika należy traktować jako obowiązujące w pierwszej kolejności; pojęcie "dieta" użyte przez pracodawcę w umowie o pracę obejmuje swoim zakresem także należne powodom świadczenie tytułem ryczałtu za noclegi, gdy pojęcie to zdefiniowane jest wiążąco w dwóch rozporządzeniach MPiPS z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości i ustalania należności przysługujących pracownikom zatrudnionym w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju i poza granicami kraju (ustawodawca wymienia osobno diety oraz zwrot kosztów przejazdów i dojazdów oraz noclegów), a zatem nie ma podstaw prawnych, aby w postanowieniach umowy podział ten nie został zachowany. Postanowienia umowy w tym zakresie, jako mniej korzystne dla pracownika nie są ważne z mocy art. 18 § 1 k.p.; b) art. 18 § 3 k.p. przez niezastosowanie i błędne przyjęcie, że w zakresie przyznawania należności z tytułu podróży służbowych obowiązujący u pozwanego regulamin wynagradzania obowiązywał pracowników, gdy postanowienia regulaminu wynagradzania w § 11 ust. 1 naruszają zasadę równego traktowania w zatrudnieniu; c) art. 65 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. w związku z art. 18 § 1 k.p. przez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że zgodnym zamiarem stron stosunku pracy było przyjęcie, że użyte w umowie o pracę sformułowanie "dieta" obejmuje również świadczenia z tytułu ryczałtu za nocleg, w sytuacji gdy taka interpretacja zapisów umowy jest bezsprzecznie mniej korzystna dla pracowników niż interpretacja, która ma podstawy w ogólnych przepisach prawa pracy; d) art. 77 § 3 k.p. przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że pracodawca mógł uregulować kwestię wypłaty należności z tytułu podróży służbowych częściowo w regulaminie wynagradzania, a częściowo w umowie o pracę. Gdy tymczasem ustawodawca wyraźnie przewidział, że w przypadku pozwanej spółki możliwe to było wyłącznie w regulaminie wynagradzania i wykluczone jest regulowanie tych kwestii jednocześnie w regulaminie wynagradzania oraz częściowo w umowie o pracę; e) art. 77 § 1, 3 i 5 k.p. oraz § 2 ust. 2 lit. b oraz § 9 rozporządzenia z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi (...) z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju w związku z § 11 ust. 1 regulaminu wynagradzania poprzez zastosowanie w miejsce ogólnych przepisów prawa pracy normy prawnej przewidzianej w § 11 ust. 1 regulaminu wynagradzania, w sytuacji gdy: - regulamin wynagradzania w ogóle nie został podany do wiadomości pracowników w sposób przyjęty u pracodawcy (brak potwierdzenia na piśmie przez pracownika wymaganego przez pracodawcę w § 14 ust. 2 regulaminu wynagradzania), a § 14 ust. 3 regulaminu wynagradzania wyraźnie stanowi, że odmowa potwierdzenia o zapoznaniu się z regulaminem będzie traktowana na równi z odmową przestrzegania postanowień regulaminu; - regulamin wynagradzania w § 11 nie zawiera określenia samej wysokości należnego powodom ekwiwalentu pieniężnego na pokrycie kosztów pobytu za granicą, a zatem Sąd Okręgowy z uwagi na znaczną ułomność regulaminu w tym zakresie winien ustalić i zasądzić należne pracownikowi wynagrodzenie, kierując się wskazaniami zawartymi w powszechnie obowiązujących przepisach prawa pracy; f) § 9 ust. 2 rozporządzenia z 19 grudnia 2002 r. przez błędną wykładnię, a w konsekwencji przyjęcie, że ryczałt za nocleg nie przysługuje pracownikom w sytuacji, gdy nie ponieśli oni żadnych kosztów w związku z noclegiem spędzanym w zagranicznej podróży służbowej; g) art. 241 § 2 k.p. w związku z art. 77 § 5 k.p. przez ich niezastosowanie i przyjęcie, że pozwany dokonując zmiany regulaminu wynagradzania nie był obowiązany dokonać wobec pracowników zmiany w trybie określonym tymi przepisami, tj. w drodze wypowiedzenia dotychczasowych warunków zatrudnienia, ewentualnie w drodze zawarcia z pracownikami porozumienia zmieniającego dotychczasowe warunki zatrudnienia oraz błędne przyjęcie, że regulamin wynagradzania w brzmieniu obowiązującym od 1 września 2009 r. obowiązywał reprezentowanych pracowników; h) art. 8 ust. 8 rozporządzenia nr 561/2006 oraz art. 14 ustawy o czasie pracy kierowców poprzez nieprawidłowe zastosowanie i błędną wykładnię polegające na zastosowaniu tych przepisów do zasad rekompensowania pracownikom kosztów podróży służbowych, podczas gdy przepisy te nie należą w ogóle do przepisów prawa pracy i nie regulują tych kwestii, a są wyłącznie przepisami prawa administracyjnego regulującego czas jazdy i odpoczynki kierowców. Pozwany wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów.
Już dziś zamów dostęp
do IFK Platforma Księgowych i Kadrowych
- Codzienne aktualności prawne
- Porady i artykuły z najpopularniejszych czasopism INFOR wraz z bieżącymi wydaniami
- Bogatą bibliotekę materiałów wideo
- Merytoryczne dodatki, ściągi, plakaty
