Wyrok SN z dnia 6 sierpnia 2014 r., sygn. II UK 523/13
Decyzja organu rentowego o objęciu ubezpieczeniem społecznym ma charakter deklaratoryjny, stwierdzając jedynie, że taki obowiązek, albo uprawnienie (przy ubezpieczeniu dobrowolnym) wynika z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa. Jeżeli więc decyzja o objęciu określonym tytułem ubezpieczenia społecznego narusza prawo (art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.), istnieje podstawa prawna do stwierdzenia jej nieważności i wydania decyzji zgodnej z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa ubezpieczeń społecznych.
Teza od Redakcji
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z wniosku M. W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o ubezpieczenia społeczne, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 sierpnia 2014 r., skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego [...] z dnia 20 czerwca 2013 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację wnioskodawczyni od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 16 stycznia 2013 r.,
2. zasądza od wnioskodawczyni na rzecz pozwanego organu kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2013 r., Sąd Apelacyjny zmienił, na skutek apelacji wnioskodawczyni M. W. wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 stycznia 2013 r. oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego z dnia 9 sierpnia 2012 r. w sprawie przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o ubezpieczenia społeczne i orzekł, że wnioskodawczyni jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega od dnia 1 lipca 2011 r. do dnia 17 lipca 2011 r. obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu. W stanie faktycznym sprawy, wnioskodawczyni od dnia 1 marca 2009 r. została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy u płatnika składek - Szpital Kliniczny [...]. Z tytułu prowadzonej działalności wnioskodawczyni dokonała zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych oraz do dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego od dnia 9 maja 2011 r. Szpital Kliniczny w składanych raportach ZUS RCA wykazywał za wnioskodawczynię podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w kwocie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę za wyjątkiem miesiąca lipca 2011 r. Podstawa wymiaru wyniosła wówczas 1467,30 zł. Minimalne wynagrodzenie za pracę wynosiło w 2011 r. - 1386 zł. Od dnia 17 lipca 2011 r. wnioskodawczyni przeszła na urlop bezpłatny. Decyzją z dnia 9 sierpnia 2012 r. organ rentowy stwierdził, że w okresie od dnia 1 lipca 2011 r. do dnia 17 lipca 2011 r. wnioskodawczyni nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, zmieniając swoją decyzję z dnia 20 lipca 2012 r. (niezaskarżoną), w której stwierdził podleganie przez wnioskodawczynię obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej działalności, wskazując w jej uzasadnieniu, że "ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności miały (...) charakter dobrowolny". Wyrokiem z dnia 16 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie wnioskodawczyni od tej decyzji. W uzasadnieniu wyroku Sąd powołał art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm. - dalej ustawa o systemie lub ustawa systemowa), które określają zasady podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Zaskarżoną decyzją organ rentowy, po przeprowadzeniu analizy konta rozliczeniowego wnioskodawczyni, stwierdził, że za sporny okres podlegania wnioskodawczyni obowiązkowym ubezpieczeniom jako pracownika na podstawie umowy o pracę w wymiarze 1/2 etatu, płatnik składek Szpital Kliniczny wykazał podstawę wymiaru składek wyższą niż najniższe wynagrodzenie obowiązujące pracownika w tym czasie, czego zresztą wnioskodawczyni nie kwestionowała, zarzucając decyzji z dnia 9 sierpnia 2012 r. naruszenie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Wobec tak poczynionych ustaleń, Sąd stwierdził, że skoro podstawa wymiaru składek ze stosunku pracy była wyższa, niż minimalne wynagrodzenie, ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia przez wnioskodawczynię działalności przestało mieć charakter obligatoryjny. Sąd przyjął, że postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych obejmuje swym zakresem ustalenie wad wynikających z naruszenia przepisów prawa materialnego, a więc przedmiotem oceny sądu nie są naruszenia przepisów k.p.a. powołując się w tym zakresie na orzecznictwo (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2011 r., II UK 271/10, niepublikowany, a także wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 września 2008 r., VI SA/Wa 816/08, LEX nr 522483), uznając iż brak było podstaw do zakwestionowania zgodności z prawem zaskarżonej decyzji. Jednocześnie Sąd pierwszej instancji wskazał, że nie dopatrzył się naruszeń prawa wskazanych w odwołaniu wnioskodawczyni, gdyż art. 83a ust. 2 ustawy o systemie pozwala na weryfikację z urzędu w postępowaniu administracyjnym ostatecznych decyzji administracyjnych, pod warunkiem, że od takiej decyzji nie zostało uprzednio wniesione odwołanie do właściwego sądu powszechnego (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 stycznia 2011 r., II GSK 1284/10, LEX nr 742852, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009 r., I UK 109/09, OSNP 2011 nr 9-10, poz. 132). Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2013 r., Sąd Apelacyjny zmienił, na skutek apelacji wnioskodawczyni, wyrok Sądu pierwszej instancji oraz poprzedzającą go zaskarżoną decyzję stwierdzając, że wnioskodawczyni jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność podlegała od dnia 1 lipca 2011 r. do dnia 17 lipca 2011 r. obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu. Sąd uznał, że wcześniejsza decyzja organu rentowego z dnia 20 lipca 2012 r. nie mogła być zmieniona w trybie art. 83a ust. 2 ustawy o systemie. W ocenie Sądu Apelacyjnego, powyższy przepis nie daje organowi rentowemu dowolności w działaniu, szczegółowo określając warunki, w których możliwe jest dokonanie z urzędu uchylenia, zmiany lub unieważnienia decyzji. Na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy o systemie kontroli sądu powszechnego (sądu ubezpieczeń społecznych) podlegają również decyzje wydane na podstawie art. 83a ust. 2 tej ustawy. W takiej sprawie sąd ubezpieczeń społecznych powinien ocenić prawidłowość zastosowania przez organ rentowy odpowiednich przepisów k.p.a. Sąd Apelacyjny uznał, że organ rentowy nie był uprawniony do zmiany wcześniejszej decyzji z dnia 20 lipca 2012 r. na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Podkreślając, że zaskarżoną decyzję wydał przed upływem okresu, jaki jest przewidziany do złożenia odwołania od decyzji do sądu powszechnego, Sąd drugiej instancji zwrócił uwagę, że organ rentowy może dokonać weryfikacji z urzędu wydanej przez siebie decyzji tylko na zasadach określonych w przepisach k.p.a. Przepis art. 154 § 1 k.p.a. stanowi, że decyzja ostateczna, na mocy której żadna ze stron nie nabyła prawa, może być w każdym czasie uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, jeżeli przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony. Z kolei art. 155 k.p.a. wskazuje, że decyzja ostateczna, na mocy której strona nabyła prawo, może być w każdym czasie za zgodą strony uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, jeżeli przepisy szczególne nie sprzeciwiają się uchyleniu lub zmianie takiej decyzji i przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony. W ocenie Sądu Apelacyjnego żadna z tych przesłanek nie zaszła, skoro wnioskodawczyni na mocy decyzji z dnia 20 lipca 2012 r. nabyła prawo do podlegania ubezpieczeniu z tego tytułu, który w jej ocenie był dla niej korzystniejszy. Także badając przesłanki do zmiany decyzji w oparciu o przepis art. 155 k.p.a., Sąd stwierdził, że organ rentowy nie miał podstaw do jego zastosowania, ponieważ w tym wypadku zmiana decyzji uzależniona jest od zgody strony, a organ rentowy takiej zgody nie uzyskał. W ocenie Sądu drugiej instancji organ rentowy dokonał zmiany wcześniejszej decyzji z dnia 20 lipca 2012 r. w sposób dowolny z pominięciem zasad przewidzianych w przepisach k.p.a. Sąd Apelacyjny przywołał nadto pogląd wyrażony przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 28 lutego 2012 r., K 5/11 (Dz.U. z 2012 r., poz. 251), że normy prawne, które przewidują możliwość weryfikacji prawomocnych decyzji, muszą być stosowane w sposób ścisły bez dokonywania ich rozszerzającej wykładni oraz wyrok z dnia 24 października 2007 r., SK 7/06, (Dz.U. Nr. 204, poz. 1482), w którym stwierdzono, że prawomocność jest sama w sobie wartością konstytucyjną, a prawomocne rozstrzygnięcia (działające ratione imperii) mają za sobą konstytucyjne domniemanie wynikające z art. 7 Konstytucji RP. Tymczasem organ rentowy dokonując zmiany decyzji z dnia 20 lipca 2012 r. wykroczył poza ramy wyznaczone przez art. 83a ustawy o systemie, a tym samym dopuścił się naruszenia przepisu. W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości, pełnomocnik organu rentowego, zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 9 ust. 1 i ust. 1a, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, że wnioskodawczyni jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlegała od dnia 1 lipca 2011 r. do dnia 17 lipca 2011 r. obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu, art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 154 i art. 155 k.p.a. przez błędną wykładnię oraz przyjęcie, że organ rentowy nie był uprawniony do wydania zaskarżonej decyzji z dnia 9 sierpnia 2012 r., którą zmieniono decyzję z dnia 20 lipca 2012 r., albowiem zmiana ta w myśl art. 155 k.p.a. uzależniona była od zgody strony, której organ rentowy nie posiadał. Decyzja zaś nie mogła być wydana na podstawie art. 154 k.p.a. gdyż wnioskodawczyni nabyła prawo do podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Pełnomocnik wskazał także na naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy - art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 2, art. 227, art. 382 i art. 378 § 1 k.p.c. poprzez nie rozważenie wszystkich zarzutów zgłoszonych przez stronę pozwaną w odpowiedzi na odwołanie oraz w postępowaniu apelacyjnym dotyczących faktu, że wnioskodawczyni w spornym okresie prowadziła działalność gospodarczą oraz jednocześnie była zatrudniona na podstawie umowy o pracę, a płatnik składek, w miesiącu lipcu 2011 r., wykazał za wnioskodawczynię podstawę wymiaru składek w wysokości wyższej niż minimalne wynagrodzenie. Pełnomocnik organu rentowego wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie apelacji, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.
Już dziś zamów dostęp
do IFK Platforma Księgowych i Kadrowych
- Codzienne aktualności prawne
- Porady i artykuły z najpopularniejszych czasopism INFOR wraz z bieżącymi wydaniami
- Bogatą bibliotekę materiałów wideo
- Merytoryczne dodatki, ściągi, plakaty
