Wyrok SN z dnia 9 lipca 2015 r., sygn. I CSK 524/14
Odmienne przesłanki przyjęcia do szpitala psychiatrycznego i zakres dopuszczalnej, przymusowo realizowanej terapii wobec pacjenta, który nie wyraził na to zgody powodują, że zastosowanie trybu przewidzianego w art. 23 ust. 1 u.o.z.p. w stosunku do pacjenta, który nie cierpi na chorobę psychiczną i stwierdzenie następnie w postępowaniu kontrolującym zasadność przyjęcia go i poddawania leczeniu bez jego zgody, że nie było po temu podstaw przesądza o bezprawności działania. Stwierdzenie w postępowaniu o ochronę dóbr osobistych i zadośćuczynienie za ich naruszenie, że zachodziły przesłanki do przymusowej hospitalizacji obserwacyjnej nie prowadzi do legalizacji podjętej decyzji, lecz może wpłynąć na przyznanie i rozmiar zadośćuczynienia.
Teza od Redakcji
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Marta Romańska
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie z powództwa X. przeciwko Samodzielnemu Wojewódzkiemu Zespołowi Publicznych Zakładów Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej w W. o ochronę dóbr osobistych, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 lipca 2015 r., skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 31 stycznia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
X. domagał się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego Samodzielnego Wojewódzkiego Zespołu Publicznych Zakładów Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej w W. kwoty 50 000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za sprzeczne z prawem umieszczenie go i przetrzymywanie w szpitalu psychiatrycznym oraz wielokrotne naruszenie dóbr osobistych - nietykalności cielesnej i godności oraz o zobowiązanie pozwanego do opublikowania w tygodniku "[...]" przeprosin o treści wskazanej w pozwie. Sąd Okręgowy w W. oddalił powództwo wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2013 r., a Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 31 stycznia 2014 r. oddalił apelację powoda od orzeczenia Sądu pierwszej instancji. Sąd odwoławczy za podstawę rozstrzygnięcia przyjął ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, zgodnie z którymi powód w dniu 22 września 2010 r., jak czynił to od dnia katastrofy smoleńskiej, przyszedł pod Pałac Prezydencki w celu uczczenia ofiar tej katastrofy. Powód codziennie zawieszał na tablicy służącej do umieszczania nekrologów, znajdującej się na ścianie budynku, zdjęcie Pary Prezydenckiej oraz różę. Tego dnia jego zachowanie zostało uznane przez funkcjonariuszy Straży Miejskiej i Policji za agresywne i niepokojące. Powód nie zgodził się na podanie im swoich danych personalnych. Został zatrzymany i przewieziony karetką pogotowia do pozwanego szpitala psychiatrycznego. Tam przyjęto go na oddział. O przyjęciu zdecydował lekarz psychiatra dyżurujący w izbie przyjęć. Ze sporządzonej przez niego notatki wynikało, że od policjantów uzyskał informację o zatrzymaniu powoda z powodu rozklejania w miejscu niedozwolonym ulotek w celu manifestacji poglądów politycznych i przewiezieniu go do szpitala ze względu na objawy zaburzeń psychicznych wyrażające się w odmowie podania swoich danych oraz głośnym i agresywnym zachowaniu wobec innych ludzi. Początkowo powód domagał się badania psychiatrycznego i leczenia. Wyjaśnił lekarzowi, że od 10 kwietnia uczestniczy w spotkaniach grupy "obrońców krzyża". Potem wycofał zgodę jako zdobytą podstępnie, oskarżał personel o udział w spisku SB-ków, komunistów, Żydów. Lekarz zanotował, że powód dotychczas nie był leczony psychiatrycznie, że wypowiadał urojenia spontaniczne, demonstrował, płakał, krzyczał, był głośny. Miał przy sobie opakowanie Larofenu i twierdził, że się musi uspokajać, że nie śpi w nocy. W notatce lekarz opisał stan psychiczny powoda - "bez zaburzeń świadomości, bez zaburzeń orientacji, napięty, pobudzony psychoruchowo, rozdrażniony, agresywny słownie, odgraża się agresją czynną, urojenia prześladowcze, ksobne, zaprzecza omamom słuchowym, zachowanie nie wskazuje na obecność omamów, bez MS i TS (...). Rozpoznanie: organiczne zaburzenia urojeniowe". Potrzeba przyjęcia do szpitala psychiatrycznego uzasadniona została następująco: "Pan X. zagraża bezpośrednio życiu i zdrowiu innych osób. Pacjent pobudzony, agresywny słownie, odgraża się agresja czynną, zachowanie motywowane urojeniami, postawa obronna wobec "osób uczestniczących w spisku przeciwko jego osobie"". Zdaniem lekarza przyjmującego agresywne zachowanie powoda uzasadniało podejrzenie, że jest on chory psychicznie. Przyjęcie powoda do szpitala bez jego zgody nastąpiło na podstawie art. 23 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (jedn. tekst: Dz.U. z 2011 r., Nr 231, poz. 1375 ze zm. - dalej powoływanej jako "u.o.z.p."). Powód został poddany obserwacji i przebadany diagnostycznie przez lekarza prowadzącego. Stwierdzono u niego organiczne zaburzenia osobowości i nadciśnienie tętnicze. W dniu przyjęcia i w dniu następnym powód zachowywał się agresywnie, był napięty i rozdrażniony. Jego wypowiedzi miały treść polityczną. W kolejnych dniach zachowywał się spokojnie. Ponieważ jednak odmówił przyjmowania leków, wskazując na złe samopoczucie po zażyciu pierwszej dawki, został przymuszony przez personel szpitala do ich pobierania w formie zastrzyków. W pozwanym szpitalu powód przebywał do 29 września 2010 r. Był odwiedzany przez znajomych i przez dziennikarzy. W odbiorze odwiedzających był otępiały, a kontakt z nim był utrudniony. Nie zgłaszał jednak zastrzeżeń do personelu ani do warunków pobytu. Po opuszczeniu szpitala powód zaczął korzystać z pomocy psychologa, odczuwać lęk przed służbami porządkowymi i niepokój w życiu codziennym. Zmienił się, stał się wyciszony. O przyjęciu powoda do szpitala psychiatrycznego bez jego zgody został zawiadomiony Sąd Rejonowy w W., który - postanowieniem z dnia 4 lutego 2011 r. uznał, że nie zachodziły przesłanki z art. 23 ust. 1 u.o.z.p. do przyjęcia powoda do szpitala psychiatrycznego bez jego zgody, występowały natomiast przesłanki z art. 24 ust. 1 tej ustawy. Na skutek apelacji uczestnika - X. Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 22 września 2010 r. uchylił postanowienie Sądu Rejonowego w części stwierdzającej, że zostały spełnione przesłanki przyjęcia powoda do szpitala przewidziane w art. 24 ust. 1 u.o.z.p. Sąd Okręgowy orzekający w niniejszej sprawie uznał, że zastosowanie wobec powoda przymusowej hospitalizacji, a w jej trakcie także środków przymusu oraz leczenia farmakologicznego spowodowało wprawdzie naruszenie jego dóbr osobistych przez pozwanego, nie było jednak bezprawne, ponieważ znajdowało podstawy w przepisach ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. U powoda nie stwierdzono co prawda choroby psychicznej, jednak rozpoznano u niego organiczne zaburzenie osobowości. Jego zachowanie i wypowiedzi, jakkolwiek nie opisane dokładniej, mogły sugerować lekarzom istnienie zaburzeń psychicznych i budzić obawy, że powód mógł zagrażać życiu i zdrowiu innych, w takich zaś wypadkach art. 24 ust. 1 u.o.z.p. uprawnia do przyjęcia pacjenta do szpitala pomimo jego sprzeciwu. Z kolei art. 33 ust. 1 u.o.z.p. dopuszcza zastosowanie wobec takiej osoby czynności leczniczych mających na celu usuniecie przewidzianych w ustawie przyczyn przyjęcia bez zgody, co oznacza, że podawanie powodowi leków bez jego zgody nie było bezprawne. Sąd Apelacyjny uzupełnił argumentację Sądu Okręgowego wskazując, że przyjęcie powoda do szpitala psychiatrycznego na podstawie art. 23 ust. 1 u.o.z.p. było niezasadne, co stwierdził Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 4 lutego 2011 r. Jednak zakwestionowanie przez ten sąd, w ramach kontroli legalności decyzji podjętej przez lekarzy, opartej na nieprawidłowej diagnozie, nie przesądza o bezprawności ich działania lub zaniechania, jeśli nastąpiło ono w granicach ustawowej kompetencji oraz rzeczowej potrzeby, uzasadnionej okolicznościami sprawy, w celu udzielenia pomocy medycznej pacjentowi. Sąd odwoławczy zwrócił uwagę na trudności z wydaniem jednoznacznej diagnozy w warunkach badania w izbie przyjęć, a także w krótkim terminie dwudniowym przewidzianym na kontrolę jej prawidłowości przez ordynatora i związaną z tym potrzebę dłuższej obserwacji. Spostrzeżenia odnotowane w dokumentacji medycznej, odnoszące się do stanu pobudzenia, gróźb i agresywności powoda uzasadniały, zdaniem lekarza przyjmującego, zatrzymanie powoda w szpitalu.
Już dziś zamów dostęp
do IFK Platforma Księgowych i Kadrowych
- Codzienne aktualności prawne
- Porady i artykuły z najpopularniejszych czasopism INFOR wraz z bieżącymi wydaniami
- Bogatą bibliotekę materiałów wideo
- Merytoryczne dodatki, ściągi, plakaty
