Wyrok SN z dnia 17 września 2014 r., sygn. I CSK 439/13
W sprawie przeciwko Skarbowi Państwa o ochronę dóbr osobistych, naruszonych przez organ państwowy przy wykonywaniu władzy publicznej, sąd samodzielnie ustala, czy działanie tego organu było legalne i zostało podjęte z zachowaniem proporcjonalności środków.
Teza urzędowa
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa S. P. przeciwko Skarbowi Państwa - Komendantowi Głównemu Straży Granicznej o ochronę dóbr osobistych, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 17 września 2014 r., skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 12 lutego 2013 r.
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa 1.800 ( jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
S. P. wniósł o nakazanie Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Komendanta Głównego Straży Granicznej zaniechania działania polegającego na przeprowadzeniu kontroli bezpieczeństwa bez uwzględnienia specyfiki wyznania powoda, w tym faktu, że turban w religii sikhijskiej stanowi część garderoby okrywającej głowę, która przez wyznawców tej religii jest uważana za intymną część ciała i nie powinna być odsłaniana. Powód domagał się ponadto nakazania pozwanemu umieszczenia w terminie siedmiu dni od daty uprawomocnienia się wyroku w dziennikach "Rzeczpospolita" i "Gazeta Wyborcza" na trzeciej stronie redakcyjnej, oświadczenia o treści przytoczonej w pozwie, upoważnienia powoda do opublikowania tego oświadczenia zamiast pozwanego w wypadku bezskutecznego upływu terminu wyznaczonego do publikacji oświadczenia, nakazania pozwanemu umieszczenia rzeczonego oświadczenia w terminie siedmiu dni od uprawomocnienia się wyroku na stronie internetowej Straży Granicznej oraz podania wyroku uwzględniającego powództwo do publicznej wiadomości na koszt pozwanego w ciągu siedmiu dni od jego publikacji we wskazanych dziennikach. Powód domagał się także na podstawie art. 448 k.c. zasądzenia od pozwanego na rzecz Fundacji Ex Animo kwoty 30.000 zł. Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 21 grudnia 2011 r. oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 2.760 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Ustalił, że w dniach 7 października 2009 r., 8 i 15 grudnia 2009 r., 7 czerwca 2010 r. oraz 20 marca 2011 r. powód był poddawany kontroli bezpieczeństwa na lotnisku w W., podczas której przechodził przez bramkę magnetyczną do wykrywania metali i był przeważnie proszony o zdjęcie turbanu, także gdy wymienione środki nie wykryły metali ani innych zabronionych przedmiotów. Powodowi umożliwiano zdjęcie turbanu w oddzielnym pomieszczeniu, przeznaczonym do kontroli osobistych, w których nie był obserwowany przez innych podróżnych. Powód wykonywał to polecenie, jednakże podczas jednej z kontroli odmówił, nie został odprawiony, nie mógł więc kontynuować zaplanowanej podróży. Czynności funkcjonariuszy Straży Granicznej zmierzały do zapewnienia bezpieczeństwa wszystkim podróżnym, były podejmowane ze spokojem oraz z zachowaniem szacunku wobec powoda. Powód podczas kontroli w dniu 15 grudnia 2009 r. został ukarany mandatem karnym w kwocie 500 zł, nie podporządkowywał się bowiem poleceniom strażników, odmówił okazania dowodu tożsamości i nie chciał opuścić strefy kontroli bezpieczeństwa. Sąd Okręgowy ustalił, że pasażerowie przechodzący kontrolę na w. lotnisku standardowo przechodzą przez bramkę do wykrywania metali, są proszeni o zdjęcie nakrycia głowy, zaś w punktach kontroli znajdują się pomieszczenia umożliwiające przeprowadzenie czynności sprawdzających bez udziału innych pasażerów. Na lotnisku znajduje się bramka Entry Scan, jednakże kontrola manualna stanowi najskuteczniejszy sposób wykrycia zabronionych przedmiotów. Ręczne przeszukanie pasażera w turbanie wymaga jego zdjęcia, nie jest bowiem w pełni skuteczna kontrola turbanu pozostającego na głowie pasażera. Na zastosowanie przez strażnika określonego sposobu kontroli nie ma wpływu narodowość pasażera ani wyznawana religia. Zdejmowanie turbanu, który spełnia funkcje symboliczne, zwłaszcza publicznie, w religii sikhijskiej jest traktowane jak zniewaga, ponieważ wyznawcy tej religii nie uważają turbanu wyłącznie za nakrycie głowy, lecz za część garderoby, której noszenie stanowi podstawowy przejaw wyznawania i praktykowania religii sikhijskiej. Sąd Okręgowy uznał, że opisane czynności funkcjonariuszy naruszały wskazane w pozwie dobra osobiste powoda, jednakże były zgodne z prawem, co wyłączało bezprawność tych czynności i nie pozwalało na uwzględnienie powództwa wniesionego na podstawie art. 24 i art. 448 k.c. Wskazał, że zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (jedn. tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr 116, poz. 675 ze zm.) funkcjonariusze byli uprawnieni do przeprowadzenia kontroli osobistej powoda, mogli więc żądać zdjęcia turbanu, zwłaszcza, że podstawę poddania powoda kontroli manualnej stanowił też § 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 września 2005 r. w sprawie form kontroli bezpieczeństwa przeprowadzanej w zasięgu terytorialnym przejścia granicznego i w środkach komunikacji międzynarodowej przez funkcjonariuszy Straży Granicznej (Dz. U. Nr 197, poz. 1642; obecnie § 3 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie form kontroli bezpieczeństwa przeprowadzanej przez funkcjonariuszy Straży Granicznej, Dz.U. 2012, poz. 862). Sąd Okręgowy podkreślił ponadto, że przeszukanie ręczne zostało przewidziane jako dopuszczalny sposób kontroli pasażerów w rozdziale 4 pkt 1 załącznika do rozporządzenia (WE) nr 2320/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. ustanawiającego wspólne zasady w dziedzinie bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego, jak również w załączniku do późniejszego rozporządzenia (WE) nr 300/2008 z dnia 29 kwietnia 2010 r. o takim samym tytule. Sąd Okręgowy nie dopatrzył się złośliwości w działaniach przesłuchanych w sprawie świadków i wskazał, że odmienne stanowisko powoda było przejawem subiektywnych odczuć, które nie znajdowały potwierdzenia w okolicznościach sprawy. Nie zmienia tej oceny jednostkowy wypadek nazwania przez jednego z funkcjonariuszy powoda "kolesiem", który odwzajemnił się, nazywając funkcjonariusza "głupim idiotą". Powód wniósł apelację od wyroku Sądu Okręgowego. Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 12 lutego 2013 r. oddalił apelację oraz zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa 2.070 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego. Sąd Apelacyjny w bardzo obszernym uzasadnieniu uznał apelację za pozbawioną usprawiedliwionych podstaw. Przyznał powodowi rację, że skierowanie polecenia zdjęcia turbanu nawet w odosobnionym miejscu, ale w obecności innych strażników, naruszało jego wolność sumienia i wyznania. Podkreślił, że czynności polegające m.in. na manualnym przeszukaniu osoby kontrolowanej naruszają takie dobra osobiste kontrolowanego, jak nietykalność cielesna. Zgodził się również z argumentem, że doszło do naruszenia wolności przemieszczania się. Wskazał jednak, że działania funkcjonariuszy pozwanego mieściły się w granicach regulacji prawnej i nie były bezprawne. Za utrwalone uznał bowiem stanowisko, że działanie w granicach porządku prawnego, to znaczy uprawnień i kompetencji wynikających z przepisów prawa, wyłącza bezprawność czynność naruszających dobra osobiste. Sąd nie podzielił stanowiska powoda, że nie zostały spełnione przesłanki do poddania go kontroli osobistej. Chociaż bowiem metody kontroli osobistej są dość inwazyjne, zaś poszanowanie wolności i praw przyznanych każdemu człowiekowi należy do podstawowych obowiązków organów władzy publicznej, to jednak ochronie podlegają także inne wartości, jak życie i zdrowie obywateli. Zadaniem kontroli granicznej stało się zapewnienie możliwie najwyższego poziomu bezpieczeństwa, zwłaszcza w transporcie lotniczym. Jego realizacja nie jest zaś możliwa bez naruszenia dóbr osobistych pasażerów. Sąd Apelacyjny zauważył, że czynności podejmowane przez Straż Graniczną w ramach kontroli bezpieczeństwa mają na celu ochronę wartości, które obowiązujące przepisy uznają za dobra wyższego rzędu i dlatego zawarte w nich normy zakładają konieczność naruszenia dóbr osobistych o mniejszym znaczeniu prawnym. Zgodził się z tym, że przestrzeganie przez Straż Graniczną art. 9 ust. 5 ustawy o Straży Granicznej powinno polegać na takim wykonywaniu czynności kontrolnych, aby ich cel został zrealizowany przy możliwie najmniejszym stopniu ingerencji w dobra osobiste osoby kontrolowanej, bez względu na rodzaj motywacji towarzyszącej osobom podróżującym, a także bez dyskryminacji ani uprzywilejowania żadnej grupy pasażerów. Funkcjonariusze Straży Granicznej działali w stosunku do powoda w granicach kompetencji wyznaczonych im przez art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy o Straży Granicznej. Sąd Apelacyjny uznał za zasadne powołanie się przez Sąd Okręgowy na przepisy wykonawcze do ustawy o Straży Granicznej, jak również na rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 300/2008 z dnia 11 marca 2008 r. w sprawie wspólnych zasad w dziedzinie ochrony lotnictwa cywilnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 2320/2002 (Dz. Urz. L z 2008 r. Nr 97, s. 72 i nast.). Oddalenie powództwa wytoczonego na podstawie art. 24 i art. 448 k.c. było zatem, w ocenie Sądu Apelacyjnego, zasadne wobec niewyczerpania znamion bezprawności. W rozpoznawanej sprawie nie została wykazana nie tylko wina funkcjonariuszy Straży Granicznej, ale też taki stopień krzywdy powoda, który uzasadniałby uwzględnienie powództwa w części dotyczącej świadczenia pieniężnego na podany w pozwie cel społeczny, oczywiście bezzasadne było ponadto żądanie podania wyroku do publicznej wiadomości, jest to bowiem środek przewidziany w prawie karnym, a nie cywilnym. Sąd Apelacyjny podkreślił także, że nie jest władny ocenić zastosowanego wobec powoda sposobu realizacji kompetencji ustawowych Straży Granicznej. Kognicja sądów rozpoznających sprawy o ochronę dóbr osobistych obejmuje bowiem wyłącznie ocenę bezprawności działania sprawcy, nie odnosi się natomiast do określenia celowości czy też zasadności działań, które podlegają regulacji administracyjnej oraz właściwym w tym zakresie trybom postępowania. Sądy cywilne nie mogą badać zasadności decyzji podejmowanych przez organy władzy publicznej ani też czynności faktycznych wykonywanych przez funkcjonariuszy w granicach posiadanych przez nich kompetencji, w tym zaś oceniać prawidłowości zastosowanych środków władczego działania w stosunku do obywateli znajdujących się w sytuacji uzasadniającej realizację tych kompetencji przez funkcjonariuszy publicznych. O ile więc zdarzenia z zakresu prawa administracyjnego mogą wywoływać skutki w sferze prawa cywilnego i stanowić elementy stanu faktycznego decydującego o zasadności roszczenia cywilnoprawnego, o tyle rolą sądów cywilnych nie jest dokonywanie własnych rozstrzygnięć, lecz powinny one polegać na wynikach kontroli dokonanej przez właściwe organy w trybie określonym przepisami regulującymi procedury administracyjne. Sąd Apelacyjny podkreślił, że skargi powoda na bezzasadne poddawanie go kontroli osobistej zostały negatywnie rozpatrzone przez Komendanta Głównego Straży Granicznej we właściwym do tego postępowaniu, prowadzonym na podstawie Działu VIII kodeksu postępowania administracyjnego, co przesądza o braku podstaw do kwestionowania tego rozstrzygnięcia. Powód wniósł skargę kasacyjną, w której zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w całości, zarzucając naruszenie przepisów postępowania, mianowicie art. 45 i art. 177 Konstytucji, art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. i zmienionej protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.; dalej: EKPC) i art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w związku z art. 2 § 3 k.p.c., oraz naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 77 ust. 1 Konstytucji RP i art. 417 § 1 k.c. w związku z art. 24 i art. 448 k.c.
Już dziś zamów dostęp
do IFK Platforma Księgowych i Kadrowych
- Codzienne aktualności prawne
- Porady i artykuły z najpopularniejszych czasopism INFOR wraz z bieżącymi wydaniami
- Bogatą bibliotekę materiałów wideo
- Merytoryczne dodatki, ściągi, plakaty
