Wyrok SN z dnia 18 września 2025 r., sygn. III USKP 59/25

Istota problemu

Główny problem prawny dotyczył ustalenia przesłanek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego na podstawie art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej. Sporna była kwestia, czy osoba ubezpieczona, która deklarowała maksymalną podstawę wymiaru składek w okresie prowadzenia działalności gospodarczej uznanej następczo za nieprowadzoną rzeczywiście, świadomie wprowadziła organ rentowy w błąd w rozumieniu tego przepisu, oraz czy sąd rozpoznający sprawę o zwrot świadczenia jest związany ustaleniami faktycznymi i oceną prawną z poprzedniego postępowania dotyczącego podlegania ubezpieczeniom społecznym.

Rozstrzygnięcie

• Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną za uzasadnioną i uchylił wyrok sądu odwoławczego. W uzasadnieniu wskazał, że:
• Sąd orzekający w sprawie o zwrot nienależnie pobranego świadczenia nie jest zwolniony z obowiązku poczynienia samodzielnych ustaleń faktycznych i nie jest w pełni związany ustaleniami z postępowania dotyczącego podlegania ubezpieczeniom społecznym
• Ocena przesłanek z art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej musi być dokonywana z perspektywy momentu wypłaty świadczenia, a nie z późniejszej perspektywy
• Niekoherentne działania organu rentowego (weryfikacja w listopadzie 2019 r. nie wykazała nieprawidłowości, a następnie decyzje z grudnia 2019 r. i stycznia 2020 r. stwierdziły brak prawa do świadczeń) świadczą przeciwko tezie o świadomym wprowadzeniu w błąd
• W świetle ówczesnego orzecznictwa SN ubezpieczony miał prawo deklarować dowolną podstawę wymiaru składek w ustawowych granicach, więc takie działanie nie mogło być uznane za świadome wprowadzenie w błąd.