Wyrok SN z dnia 9 stycznia 2015 r., sygn. V CSK 200/14
Zakres zasięgu własności gruntu we wnętrzu ziemi, przewidziany w art. 143 k.c., ograniczony został przez społeczno - gospodarcze przeznaczenie gruntu, które powinno być wyznaczone każdorazowo w odniesieniu do konkretnej nieruchomości, przy uwzględnieniu miejsca jej położenia, przeznaczenia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz sposobu, w jaki właściciel nieruchomości faktycznie i potencjalnie, zgodnie z przepisami prawa, może z gruntu korzystać. Jeżeli w tak określonych granicach dozwolonego korzystania z nieruchomości gruntowej przez właściciela zalega złoże kopaliny nieobjęte art. 10 ust. 1 i 2 u.p.g.g., to zgodnie z art. 10 ust. 3 u.p.g.g. objęte jest prawem własności nieruchomości gruntowej.
Teza od Redakcji
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Agnieszka Piotrowska
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. B. P. Sp. z o.o. w S. przeciwko Skarbowi Państwa - Marszałkowi Województwa [...] o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 stycznia 2015 r., skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 30 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 29 lipca 2013 r. Sąd Okręgowy w J., w uwzględnieniu roszczenia powódki, zobowiązał pozwanego do złożenia oświadczenia woli o ustanowieniu, pod warunkiem zawieszającym uzyskania przez powódkę koncesji na wydobywanie diabazu i tytułu prawnego do nieruchomości (gruntu), w której znajduje się złoże, prawa użytkowania górniczego dla złoża diabazu "S. I" w kategorii C 1, o zasobie na dzień 31 grudnia 2007 r. w ilości 17 867 255 Mg, zlokalizowanego na powierzchni 5,07 ha na działce nr 2/224 w miejscowości S. Gminie B., powiecie j./.../, województwie [...], które zostało rozpoznane i udokumentowane przez M. B. P. Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w S., a dokumentacja geologiczna dotycząca tego złoża została przyjęta przez pozwanego w dniu 24 listopada 2008 r., celem tego prawa jest wyłączna eksploatacja tego złoża przez powódkę poprzez wydobywanie diabazu, za wynagrodzeniem rocznym w wysokości 76 322 zł, na okres 35 lat, który będzie odpowiadał terminowi, na który udzielona zostanie koncesja. Po rozpoznaniu apelacji pozwanego, Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że powództwo oddalił. Z ustaleń dokonanych przez Sąd Okręgowy, powtórzonych przez Sąd Apelacyjny wynika: Na podstawie decyzji Marszałka Województwa [...] z dnia 19 stycznia 2007 r. powódka uzyskała koncesję na poszukiwanie i rozpoznanie złoża diabazu "S. I", a następnie sporządziła dokumentację geologiczną rozpoznanego i udokumentowanego złoża, którą w dniu 24 listopada 2008 r. przyjęto w urzędzie pozwanego bez zastrzeżeń. W grudniu 2008 r. na zlecenie powódki został opracowany projekt zagospodarowania złoża. Znajduje się ono pod powierzchnią działki nr 2/24 w miejscowości S., należącej do Skarbu Państwa Lasów Państwowych - Nadleśnictwa J. W grudniu 2009 r. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych pozytywnie zaopiniowała przeznaczenie gruntów leśnych, pod którymi znajdują się złoża, na cele leśne. W maju 2010 r. Minister Środowiska, uwzględnił wniosek Burmistrza B. i wyraził zgodę na przeznaczenie gruntu w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele nierolnicze i nieleśne dla rejonu kopalni diabazu. Uchwałą Rady Miejskiej Gminy B. z dnia 27 sierpnia 2010 r. przyjęta została zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla rejonu kopalni diabazu ze złoża S. I. Powierzchnia działki jest całkowicie pokryta lasem liściastym, głównie dębowym. Działka nie posiada drogi dojazdowej, poza wewnętrzną, prowadzącą przez sąsiednie działki. Wartość użytkowa złoża wynosi 763.220.730,177 zł. Wynagrodzenie za użytkowanie górnicze wynosi 76.322 zł rocznie. Sąd Apelacyjny uznał, że do rozpoznania sprawy mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981; jedn. tekst Dz. U. z 2014 r., poz. 613, dalej: "u.p.g.g."), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. Przepis art. 222 tej ustawy dotyczy stosowania przepisów poprzednio obowiązujących w odniesieniu do wszczętych postępowań administracyjnych. Ustawa nie zawiera przepisów przejściowych odnoszących się do zastosowania prawa materialnego, a w tym roszczenia, które powstało w okresie obowiązywania art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947, ze zm., dalej: "u.p.g.g. z 1994 r."). Na stosowanie nowej ustawy wskazuje a contrario art. 206 u.p.g.g., stanowiący w ust. 1, że pozostają w mocy umowy o ustanowieniu użytkowania górniczego zawarte na podstawie dotychczasowych przepisów, a w ust. 2, do użytkowania górniczego, o którym mowa w ust. 1, stosuje się przepisy ustawy. Wynika to także z założeń pozostałych przepisów przejściowych. Nowe przepisy dokonały zmian w stosunkach własnościowych dotyczących kopalin, miedzy innymi przez reaktywację instytucji własności górniczej. Obecnie nie jest już możliwe wydanie orzeczenia o charakterze konstytutywnym. Zgodnie z art. 12 ust. 1 u.p.g.g., własność górnicza przysługuje wyłącznie Skarbowi Państwa, a jedynym sposobem rozporządzenia własnością górniczą jest ustanowienie użytkowania górniczego. Własnością górniczą są objęte złoża kopalin wymienionych w art. 10 ust. 1, niezależnie od miejsca ich położenia, złoża wód leczniczych, wód termalnych i solanek (art. 10 ust. 2), a także części górotworu położone poza granicami przestrzennymi nieruchomości gruntowej (art. 10 ust. 4.). Natomiast złoża kopalin niewymienionych w ust. 1 i 2 są objęte prawem własności nieruchomości gruntowej (art. 10 ust. 3). Skarb Państwa może zatem korzystać, na zasadzie wyłączności, ze złóż wskazanych w at. 10 ust. 1,2 i 4 u.p.g.g. albo rozporządzać nimi jedynie przez ustanowienie użytkowania górniczego; nie należą do nich złoża diabazu. Prawo własności górniczej do złoża diabazu przysługiwałoby Skarbowi Państwa tylko w sytuacji, gdyby było położone poza granicami przestrzennymi nieruchomości gruntowej (art. 10 ust. 4). Granice przestrzenne nieruchomości gruntowej, stosownie do art. 143 k.c. wyznaczone są społeczno - gospodarczym przeznaczeniem rzeczy. Jeżeli miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, obowiązujący od sierpnia 2010 r., grunty leśne, pod którymi znajdują się złoża diabazu, przeznaczył na cele nieleśne, do powierzchniowej eksploatacji diabazu, to należy przyjąć, że złoże usytuowane jest w granicach przestrzennych gruntu. Stanowi ono własność gruntową Skarbu Państwa Lasów Państwowych zarządzaną przez Nadleśnictwo J. Oznacza to, że Skarb Państwa nie może rozporządzać złożem przez ustanowienie prawa użytkowania górniczego. W poprzednim stanie prawnym, z przepisu art. 7 ust. 1 u.p.g.g. z 1994 r. wynikało, że o tym, czy złoże jest częścią składową nieruchomości, decydowały jej przestrzenne granice, wyznaczane społeczno - gospodarczym przeznaczeniem, wskazanym w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (art. 143 k.c.). Skarb Państwa mógł rozporządzać złożem przez ustanowienie użytkowania górniczego złożem jako odrębnym od nieruchomości gruntowej przedmiotem własności (art. 7 ust. 2 i art. 8 u.p.g.g. z 1994 r.). Wykluczone było zatem ustanowienie użytkowania górniczego na należącej do Skarbu Państwa nieruchomości gruntowej, obejmującej złoże kopaliny jako części składowej tej nieruchomości. Powódka w skardze kasacyjnej powołała podstawę przewidzianą w art. 398 § 1 pkt 1 k.p.c. Naruszenie prawa materialnego połączyła z bezzasadnym zastosowaniem art. 47 § 2 k.c., z niezastosowaniem art. 140 w związku z art. 153 k.c. oraz z błędną wykładnią art. 10 ust. 4 w związku z art. 11 u.p.g.g. i art. 143 k.c., które doprowadziło do wadliwego określenia granic przestrzennych nieruchomości gruntowej, z oderwaniem od możliwości i zakresu wykonywania prawa własności nieruchomości przez jednostkę organizacyjną Skarbu Państwa Lasy Państwowe Nadleśnictwo J., a tym samym przyjęcia, że złoże diabazu wchodzi w zakres przestrzenny nieruchomości gruntowej, pod którą kopalina zalega i nie może stanowić przedmiotu użytkowania górniczego. Niezastosowanie art. 12 ust. 1 w związku art. 15 ust. 1 i art. 24 ust. 2 pkt 2 oraz art. 29 ust. 1 u.p.g.g., a także art. 7 ust. 1 i 2 w związku z art. 12 ust. 1, art. 26 b zdanie pierwsze u.p.g.g. z 1994 r. oraz błędna wykładnia art. 10 ust. 4 u.p.g.g. w związku z art. 143 k.c. były podstawą nieprawidłowego przyjęcia, że zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, dokonana na wniosek powódki, mogła być przyczyną oddalenia powództwa przez uznanie, że nastąpiło przesunięcie granicy przestrzennej nieruchomości gruntowej, w ten sposób, że złoże weszło w granice nieruchomości zarządzanej przez Lasy Państwowe - Nadleśnictwo J. Skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku i oddalenia apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego, ewentualnie uchylenia wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Już dziś zamów dostęp
do IFK Platforma Księgowych i Kadrowych
- Codzienne aktualności prawne
- Porady i artykuły z najpopularniejszych czasopism INFOR wraz z bieżącymi wydaniami
- Bogatą bibliotekę materiałów wideo
- Merytoryczne dodatki, ściągi, plakaty
