Wyrok SN z dnia 19 lipca 2006 r. sygn. III KK 19/06
Wykonanie umówionej usługi przewozu towarów, za które w uzgodnionym terminie nie została uiszczona zapłata ustalona przez strony umowy, może stanowić niekorzystne rozporządzenie mieniem w rozumieniu art. 286 § 1 k.k.
Z uzasadnienia
Kasacja Prokuratora Generalnego wniesiona na niekorzyść Barbary M. okazała się zasadna, a zamieszczony w niej wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania - w pełni zasługiwał na uwzględnienie. U podstaw rozstrzygnięcia wydanego przez Sąd Okręgowy w tej sprawie legło błędne przekonanie, że zachowanie Barbary M. wyczerpało jedynie znamiona wykroczenia z art. 121 § 2 k.w., tj. szalbierstwa. To ostatnie jest - zdaniem sądu - „szczególnym rodzajem oszustwa i charakteryzuje się działaniem polegającym na wykorzystaniu podstępnie wytworzonej sytuacji”. W myśl przedstawionej w pisemnych motywach argumentacji, „jego przedmiotem jest cudze dobro majątkowe, a sprawca jest świadomy, że świadczenie jest płatne z reguły bezzwłocznie, bądź przy wyrażeniu woli skorzystania z niego, np. kupno biletu na imprezę, bądź to po skorzystaniu z tego świadczenia, np. konsumpcji pożywienia”. „Przy szalbierstwie jego sprawca wykorzystuje nieświadomość pokrzywdzonego, a wolą sprawcy jest bezpłatne korzystanie ze świadczenia (wykonywanego przez pokrzywdzonego) przy świadomości, że usługa ta jest płatna”. Różnica w stosunku do przestępstwa oszustwa ma polegać - zgodnie z kryteriami zaproponowanymi przez sąd odwoławczy - na tym, że przy przestępstwie z art. 286 § 1 k.k. „dla jego bytu konieczne jest stwierdzenie, iż jego sprawca wprowadza w błąd lub wykorzystuje błąd innej osoby w celu doprowadzenia jej do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, a źródłem zobowiązania jest najczęściej umowa (np. kredytu, opłaty za prąd, gaz, usługi telekomunikacyjne)”. Jednocześnie, ten sam sąd we wcześniejszym fragmencie uzasadnienia stwierdza kategorycznie, że „przedmiotem wykonawczym przestępstwa oszustwa może być (...) jedynie mienie”, a dalej uznaje, że „świadczenie usług transportowych z pewnością tak rozumianego mienia nie stanowiło, skoro nie było ani rzeczą ruchomą, ani też prawem majątkowym”. Cały ten wywód obarczony jest niekonsekwencją, przechodzącą wręcz w wewnętrzną sprzeczność. Z jednej strony przyjmuje się bowiem, że przedmiotem czynności wykonawczej oszustwa może być wyłącznie mienie, którym nie jest świadczenie usług transportowych, a z drugiej - chwilę dalej twierdzi się, że dla bytu tegoż oszustwa decydujące jest źródło zobowiązania do wykonania sświadczenia, którym może być również umowa, np. o usługi telekomunikacyjne. Prowadzi to do wniosku, że - zdaniem sądu odwoławczego - jedne usługi są mieniem mówiąc w skrócie, a inne - takim mieniem nie są. Argumentów przemawiających za takim podziałem, ani kryteriów jego dokonywania jednak nie przedstawiono w motywach zaskarżonego orzeczenia, chyba że tak należy traktować odwołanie się do umowy, jako źródła zobowiązania. Rzecz jednak w tym, że akurat w odniesieniu do usług przewozu towarów w niniejszej sprawie taka umowa - stosownie do niezakwestionowanych ustaleń sądu pierwszej instancji - była zawarta i nie miała ona wcale charakteru przystąpienia przez np. wykupienie biletu, jak to ma miejscu przy opłaceniu przejazdu osoby fizycznej, do czego sąd odwoławczy starał się sprowadzić zachowanie oskarżonej B.M. Potwierdzeniem istnienia i realizowania takiej umowy było dokonywanie transportu zboża i wystawianie faktur przez pokrzywdzonego i ich akceptacja przez oskarżoną. Pozostałe elementy działania sprawcy, które przez sąd odwoławczy zostały odniesione do szalbierstwa, jak: wyzyskanie podstępnie sytuacji, nieświadomość pokrzywdzonego, zamiar skorzystania ze świadczenia bez uiszczenia zapłaty, są przywołane w sposób całkowicie nieadekwatny do sytuacji występujące w niniejszej sprawie. Zwrócić trzeba bowiem uwagę na to, że zarówno w akcie oskarżenia, jak i w opisie czynu ustalonego przez sąd pierwszej instancji, przyjęto, że oskarżona doprowadziła pokrzywdzonego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem realizując jeden ze sposobów działania wskazany w przepisie art. 286 § 1 k.k., tj. przez wprowadzenie go w błąd. Natomiast sąd odwoławczy odwołał się do zupełnie innej postaci działania, tj. „wyzyskania podstępnie sytuacji” i „nieświadomości pokrzywdzonego”. Tym samym sąd drugiej instancji prowadził swoją analizę i dokonywał oceny w odniesieniu do innej sytuacji faktycznej niż została ustalona przez Sąd Rejonowy, ale nie poprzedził tego stosowną modyfikacją. W jego wywodzie można natomiast odnaleźć próbę nawiązania do poglądów wyrażanych tradycyjnie w doktrynie prawa karnego a podkreślających bliskość co do istoty szalbierstwa i oszustwa. Różnicy między nimi doszukiwano się głównie w sposobie działania sprawcy, polegającym na wyzyskaniu nieświadomości, jakie to działanie odmiennie niż wprowadzenie w błąd i wyzyskanie błędu nie należy do znamion oszustwa (por. m.in. L. Peiper: Komentarz do kodeksu karnego, Kraków 1933, s. 745; J. Makarewicz: Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1935, s. 464; W. Makowski: Kodeks karny, komentarz, Warszawa 1937, s. 812 − 813). Odwołanie się do tych kryteriów i przyjęcie, że zachowanie osk. Barbary M. wyczerpywało znamiona wykroczenia z art. 121 § 2 k.w., powinno być jednak poprzedzone dokonaniem przez sąd odwoławczy zmiany ustaleń faktycznych poczynionych przez sąd pierwszej instancji w odniesieniu do czynności wykonawczej przypisanego przezeń przestępstwa oraz poparte stosowną argumentacją uzasadniającą taką zmianę. Jednak nawet wtedy stanowisko sądu odwoławczego pozostawałoby w kolizji z jedynym wyraźnym kryterium rozgraniczenia przestępstwa oszustwa i wykroczenia szalbierstwa, wymienionym w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, tj. istnieniem umowy między stronami determinującej uznanie, że przedmiotem działania jest mienie w rozumieniu art. 286 § 1 k.k., a nie świadczenie wymienione w art. 121 § 2 k.w. Tymczasem, pisemne motywy zaskarżonego orzeczenia w ogóle nie zawierają żadnych rozważań w tym zakresie.
Już dziś zamów dostęp
do IFK Platforma Księgowych i Kadrowych
- Codzienne aktualności prawne
- Porady i artykuły z najpopularniejszych czasopism INFOR wraz z bieżącymi wydaniami
- Bogatą bibliotekę materiałów wideo
- Merytoryczne dodatki, ściągi, plakaty
