Wyrok SN z dnia 17 października 1985 r., sygn. I CR 271/85
Wyczerpanie sumy gwarancyjnej, w granicach której zakład ubezpieczeń wypłaca z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej odszkodowanie należne ód osoby zobowiązanej do naprawienia szkody, może stanowić zmianę stosunków uzasadniającą, stosownie do okoliczności, obniżenie należnej od sprawcy szkody renty odszkodowawczej na podstawie art. 907 § 2 w związku z art. 440 k.c.
Przewodniczący: sędzia SN: A. Wielgus. Sędziowie SN: B. Bladowski, T. Miłkowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Polikarpa O. przeciwko Romanowi L. i Państwowemu Zakładowi Ubezpieczeń - Inspektorat w S.P. o zadośćuczynienie i rentę na skutek rewizji powoda i pozwanego Romana L. od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Siedlcach z tymczasową siedzibą w Mińsku Mazowieckim z dnia 20 grudnia 1984 r.
uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Węgrowie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania rewizyjnego.
Uzasadnienie
Powód wystąpił o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego Romana L. kwoty 200000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, renty wyrównawczej w kwocie 18 991 zł miesięcznie od dnia 1 maja 1984 r., a ponadto dalszej renty w wysokości 2 000 zł miesięcznie tytułem zwrotu kosztów opieki sprawowanej nad powodem. Uzasadniając powództwo powód twierdził, że w dniu 23 grudnia 1980 r. uległ wypadkowi drogowemu z winy pozwanego Romana L. W związku z tym wypadkiem Państwowy Zakład Ubezpieczeń wypłacił powodowi świadczenia wartości 1 000 000 zł i jest zwolniony od dalszych świadczeń z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej Romana L.
Pozwany Roman L. wniósł o oddalenie powództwa oraz o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego Państwowego Zakładu Ubezpieczeń - Inspektorat w S.P. Sąd pierwszej instancji uwzględnił wniosek o wezwanie PZU do udziału w sprawie w charakterze pozwanego.
Sąd Wojewódzki zasądził od pozwanego Romana L. na rzecz powoda kwotę 150000 zł tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę oraz renty w wysokości 7000 zł miesięcznie od dnia 1 maja 1984 r. Sąd oddalił w pozostałej części powództwo w stosunku do pozwanego Romana L. oraz w całości w stosunku do Państwowego Zakładu Ubezpieczeń. Sąd ten ustalił, że w dniu 23 grudnia 1980 r. w S. powód jechał samochodem osobowym. Z przeciwnej strony jechał konną furmanką pozwany Roman L., który - będąc w stanie nietrzeźwości i prowadząc furmankę bez oświetlenia - wjechał na lewą stronę drogi, doprowadzając do czołowego zderzenia furmanki z samochodem powoda, który doznał Ciężkich obrażeń ciała. Pozwany został prawomocnie skazany wyrokiem karnym za spowodowanie opisanego wyżej wypadku.
Państwowy Zakład Ubezpieczeń wypłacił powodowi zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w kwocie 300 000 zł oraz wypłacał mu rentę wyrównawczą w wysokości 13 111 zł miesięcznie do dnia 18 maja 1985 r. Po tej dacie PZU zaprzestał świadczeń na rzecz powoda z uwagi na ograniczenie
odpowiedzialności do kwoty 1 000 000 zł oraz w związku z faktem wypłacenia powodowi w całości tej sumy.
Powód doznał w wyniku wypadku złamania kręgosłupa szyjnego z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, co spowodowało niedowład kończyn. Powód jest niezdolny do pracy, porusza się za pomocą kuł, wymaga pomocy innych osób w czasie siadania i wstawania oraz karmienia pokarmami płynnymi. Został zaliczony do pierwszej grupy inwalidów i otrzymuje z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych rentę w wysokości 5 392 zł miesięcznie oraz dodatek pielęgnacyjny w wysokości I 500 zł miesięcznie. Wraz z zasiłkiem na troje dzieci i rekompensatą otrzymuje 13 130 zł miesięcznie.
Przed wypadkiem powód prowadził gospodarstwo rolne o powierzchni 8,43 ha, z którego w 1983 r. sprzedano produkty rolne na kwotę 959578 zł. Dodatkowo był zatrudniony w spółdzielni kółek rolniczych w charakterze mechanika, gdzie zarabiał 7 722 zł miesięcznie, oraz w komendzie rejonowej straży pożarnej, gdzie zarabiał 962 zł miesięcznie. Wartość pracy powoda w gospodarstwie rolnym Sąd wyliczył na 13 166 zł miesięcznie. Sąd Wojewódzki ograniczył odpowiedzialność pozwanego Romana L. z tytułu renty do 7 000 zł miesięcznie na podstawce art. 440 k.c. Pozwany ma gospodarstwo rolne o powierzchni 8,51 ha, z którego w 1983 r. sprzedał Państwu produkty rolne wartości 322293 zł. Ponadto ma 2 sztuki bydła, 2 sztuki trzody chlewnej i konia. Określając zadośćuczynienie dla powoda za doznaną krzywdę na 500 000 złi odliczając wypłaconą z tego tytułu przez PZU kwotę 300 000 zł oraz dokonując dalszego pomniejszenia pozostałej kwoty o 50000 zł na podstawie art. 440 k.c., Sąd Wojewódzki zasądził z tego tytułu od pozwanego Romana L. kwotę 150000 zł. Uznając za słuszny zarzut PZU co do ograniczenia jego odpowiedzialności z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników do 1 000 000 zł, Sąd oddalił powództwo co do tego pozwanego.
Od powyższego wyroku wniósł rewizję powód i pozwany Roman L. Powód zarzucił naruszenie art. 440 k.c. oraz wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie renty od pozwanego Romana L. w kwocie 14 166 zł miesięcznie i dodatkowo 2 000 zł miesięcznie tytułem kosztów opieki. Pozwany powołał się na zarzuty rewizyjne z art. 368 pkt 1, 3, 4 i 5 k.p.c. oraz wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w części uwzględniającej powództwo i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nieuzasadniony jest zarzut pozwanego Romana L., że roszczenie powoda powinno być rozpoznane na podstawie przepisów o obowiązkowych ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej za szkody wywołane ruchem mechanicznym. Pozwany spowodował wypadek, kierując furmanką konną, a nie pojazdem mechanicznym, a więc wspomniane przepisy nie mają tu zastosowania. Prawidłowe jest natomiast przyjęcie, iż odpowiedzialność PZU wynika z przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 lutego 1978 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników (Dz. U. Nr 5, poz. 13). Przepis § 4 ust. 1 tego rozporządzenia ogranicza odpowiedzialność PZU do kwoty 100000! nowelizacji tego aktu prawnego (rozporządzenie Rady Ministrów z dni 15 listopada 1982 r. - Dz. U. Nr 38, poz. 251) kwota ta została podwyższona do 2 000 000 zł. Podwyższenie kwoty ubezpieczeniowej dotyczy również świadczeń związanych z wypadkami, które miały miejsce przed dniem 1 października 1983 r. (data wejścia w życie wspomnianej nowelizacji), jeśli odpowiednie świadczenie w granicach 1 000 000 zł nie zostało do tego dnia całkowicie spełnione,. Taka interpretacja znajduje podstawę z jednej strony w celu omawianego przepisu, który urealniał wysokość świadczeń w związku ze spadkiem wartości pieniądza, jak również w fakcie, że nowelizujące ten przepis rozporządzenie nie zastrzegało, że omawiana zmiana nie dotyczy wypadków zaistniałych przed nowelizacją. Należy tu nadmienić, że obowiązujące obecnie w tej mierze rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 lipca 1985 r. w sprawie ubezpieczenia ustawowego o odpowiedzialności cywilnej rolników (Dz. U. Nr 33, poz. 146), statuując nie ograniczoną już kwotowo odpowiedzialność PZU, stanowi w § 13, że nowe przepisy nie dotyczą zdarzeń objętych ubezpieczeniem, które zaistniały przed dniem wejścia w życie tego rozporządzenia. Podobnego postanowienia nie ma w nowelizującym poprzednie przepisy rozporządzeniu z dnia 15 listopada 1982 r., co dodatkowo uzasadnia przyjętą przez Sąd Najwyższy interpretację.
Skoro więc odpowiedzialność pozwanego PZU wobec nie wyczerpania sumy gwarancyjnej w granicach 2 000 000 zł nadal istnieje, nieuzasadnione było oddalenie powództwa w stosunku do tego pozwanego. Wprawdzie powód nie zaskarżył wyroku w tej części, jednakże wobec konieczności zapozwania PZU w razie wytoczenia procesu przeciwko osobie objętej ubezpieczeniem (§ 6 ust. 3 rozporządzenia z dnia 24 lutego 1978 r.) proces nie może się toczyć bez jego udziału. Daje to podstawę do uchylenia zaskarżonego wyroku w stosunku do PZU mimo braku w tym względzie środka odwoławczego.
Wobec tego, że za przypadające obecnie na rzecz powoda świadczenia ponoszą odpowiedzialność zarówno pozwany Roman L., jak i Państwowy Zakład Ubezpieczeń, nie ma podstaw do ograniczenia zakresu obowiązku naprawienia szkody w stosunku do Romana L. Jak już wskazał Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 18 grudnia 1968 r. II CR 409/68 (OSNCP 1969, z. 11, poz. 207), art. 440 k.c. nie ma zastosowania, gdy zobowiązany jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej. Zastosowanie wymienionego przepisu będzie dopuszczalne dopiero po wyczerpaniu sumy gwarancyjnej 2000000 zł, o jakiej mowa w rozporządzeniu z dnia 24 lutego 1978 r., znowelizowanym rozporządzeniem z dnia 15 listopada 1982 r. O możliwości i zakresie zastosowania art. 440 k.c. w stosunku do pozwanego Romana L. będą decydować okoliczności, jakie zaistnieją po ustaniu odpowiedzialności PZU, a więc orzekanie w tym zakresie już obecnie byłoby przedwczesne. Z materiału sprawy wynika, że przedmiotem rozważań co do ograniczenia obowiązku naprawienia szkody może być w przyszłości wysokość należnej powodowi renty, wobec czego pozwanemu może ewentualnie przysługiwać w tym zakresie roszczenie z art. 907 § 2 k.c., gdyż wyczerpanie sumy gwarancyjnej, w granicach której PZU wypłaca rentę od osoby zobowiązanej do naprawienia szkody, może stanowić zmianę stosunków uzasadniająca stosownie do okoliczności, obniżenie renty na podstawie wymienionego przepisu z uwagi na treść art. 440 k.c.
Wobec braku podstaw do stosowania w chwili obecnej w stosunku do pozwanego Romana L. ograniczenia zakresu obowiązku naprawienia szkody, bezprzedmiotowe stało się rozważenie zarzutów zawartych w rewizji powoda co do naruszenia przepisu art. 440 k.c. Natomiast zarzuty pozwanego w odniesieniu do wyliczenia wartości pracy, jaką świadczyłby powód w swym gospodarstwie rolnym, gdyby nie uległ wypadkowi, są nieuzasadnione. Nie jest istotne, czy dochody z tego gospodarstwa obniżyły się w porównaniu z okresem, kiedy powód mógł pracować na gospodarstwie. Utrzymywanie się dochodów z gospodarstwa na niezmienionym poziomie może być następstwem świadczenia tam pracy przez inne osoby. Nie zmienia to faktu, że powstała strata wynikająca z niemożności świadczenia pracy w gospodarstwie rolnym przez powoda i ta strata podlega wyrównaniu, gdyż pracę w gospodarstwie musi obecnie wykonywać inna osoba. Sąd Wojewódzki oparł się na wyliczeniach biegłych rolników - praktyków, co kwestionuje się w rewizji pozwanego. Zarzutu tego nie można podzielić. Wiadomości specjalne, o jakich mowa w art. 278 § 1 k.p.c., mogą wynikać zarówno z przygotowania teoretycznego, jak i z wykonywanej w danej dziedzinie pracy i nabytych stąd umiejętności oceny występujących tam zagadnień. Kwestionowanie więc opinii tylko z tej przyczyny, że została wydana przez praktyków określonej specjalności zawodowej, nie może odnieść skutku.
Z uwagi jednak na fakt uchylenia zaskarżonego wyroku w części oddalającej powództwo w stosunku do Państwowego Zakładu Ubezpieczeń, który ponosić będzie nadal odpowiedzialność wobec powoda wraz z pozwanym Romanem L., zachodziła potrzeba uchylenia wyroku w całości celem umożliwienia pozwanemu PZU ewentualnej kontroli instancyjnej w odniesieniu do wysokości poszczególnych roszczeń, jakie miałyby być zasądzone po ponownym rozpoznaniu sprawy. W tych warunkach zachodziła potrzeba uchylenia zaskarżonego wyroku zarówno w części uwzględniającej, jak i oddalającej powództwo.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, na podstawie art. 388 § 1 k.p.c. w brzmieniu nadanym temu przepisowi artykułem 1 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 20, poz. 86) i zgodnie z art. 4 tej ustawy przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Węgrowie.
Już dziś zamów dostęp
do IFK Platforma Księgowych i Kadrowych
- Codzienne aktualności prawne
- Porady i artykuły z najpopularniejszych czasopism INFOR wraz z bieżącymi wydaniami
- Bogatą bibliotekę materiałów wideo
- Merytoryczne dodatki, ściągi, plakaty
