Wyrok SN z dnia 21 marca 1964 r., sygn. I CR 697/62
Rozwój stosunków społeczno-gospodarczych wymaga przyznania niektórym tworom społecznym, które wykazują dostateczny stopień wyodrębnienia i samodzielności, zdolności sądowej, mimo że nie są one uznane za osoby prawne. Przeciwna wykładnia nie dałaby się pogodzić z uzasadnionymi potrzebami obrotu i byłaby oderwana od realiów aktualnego życia społecznego i gospodarczego. Centralna Składnica Harcerska nie ma wprawdzie, jako organizacja gospodarcza należąca do Związku Harcerstwa Polskiego, osobowości prawnej, jednakże występuje w obrocie gospodarczym samodzielnie, a jej zależność od Związku Harcerstwa Polskiego nie przejawia się w załatwianiu codziennych spraw, o których decyduje ona samodzielnie, lecz jedynie w ogólnym nadzorze ze strony tego Związku. W tych warunkach wymaganie, żeby w sprawach Składnicy występował w sądzie - jako powód lub pozwany Związek Harcerstwa Polskiego, nie dałoby się pogodzić z potrzebami życia ani też z istotą Związku Harcerstwa, jako organizacji nie mającej charakteru gospodarczego.
Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz. Sędziowie: J. Ignatowicz (sprawozdawca), F. Wesely.
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Centralnej Składnicy Harcerskiej przeciwko Antoniemu R. o 55 890 zł, na skutek rewizji strony powodowej od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 15 maja 1962 r.,
zaskarżone postanowienie uchylił i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu w Poznaniu do merytorycznego rozpoznania.
Uzasadnienie
Centralna Składnica Harcerska (Harcerskie Zakłady P.) wytoczyła przeciwko Antoniemu R. powództwo o zapłatę kwoty 55890 zł. Postanowieniem z dnia 15 maja 1962 r. Sąd Wojewódzki w Poznaniu pozew odrzucił, wychodząc z założenia, że skóro powodowa Składnica nie ma osobowości prawnej, natomiast jest organizacją Związku Harcerstwa Polskiego, to tym samym nie ma zdolności procesowej, braku zaś w tym zakresie, mimo wezwania, nie uzupełniła.
Powyższe postanowienie zaskarżyła strona powodowa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie niniejszej wyłonił się problem nie tylko zdolności procesowej, lecz także - a nawet przede wszystkim - problem zdolności sądowej, chodzi w niej bowiem o to, czy powodowa Składnica może być stroną procesową. Dlatego jako punkt wyjścia dla dalszych rozważań należy przyjąć przepis art. 26 k.p.c., w myśl którego powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi nie będącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby. Z przepisu tego wynika m. in., że powództwo może być wytoczone nie tylko przeciwko osobie fizycznej lub prawnej, a więc nie tylko przeciwko określonemu podmiotowi prawa w rozumieniu prawa materialnego, ale także przeciwko organizacjom lub innym tworom społecznym, które nie są wyposażone w przymiot osobowości prawnej. Wprawdzie zacytowany przepis mówi o wytoczeniu powództwa, a więc reguluje bezpośrednio kwestię zdolności stania się stroną pozwaną, jednakże zasada w nim wyrażona odnosi się niewątpliwie także do zdolności występowania w procesie w charakterze strony powodowej, te dwie bowiem strony zdolności sądowej są ze sobą nieodłącznie związane.
Z kolei należy rozważyć, jakie jednostki lub organizacje, które nie mają osobowości prawnej, mogą się stać stronami procesu, a ściślej - czy tylko takie, co do których szczególny przepis wyraźnie tak stanowi (spółka jawna - art. 81 k.h., organ państwowy dochodzący wykonania polecenia - art. 135 § 3 pr. spadk. itp.), czy też przymiot zdolności sądowej może być przyznany określonym tworom społecznym lub gospodarczym nawet w braku takiego przepisu.
W doktrynie i orzecznictwie występuje coraz wyraźniej tendencja do przyznawania zdolności sądowej niektórym tworom społecznym niezależnie od wyraźnych w tej kwestii postanowień ustawy. Jak to słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 8 listopada 1956 r. l CO 20/56 (OSN 1957, poz. 64), jest to spowodowane tym, że zarysowuje się coraz wyraźniej sprzeczność pomiędzy istniejącym systemem nabywania osobowości prawnej a potrzebami wywołanymi rozwojem stosunków społecznych, politycznych i gospodarczych. Ta tendencja znalazła szczególnie dobitny wyraz w orzeczeniu z dnia 26.II.1948r. C828/48 (OSN 1949, poz. 57), w którym Sąd Najwyższy uznał, że partie polityczne mają zdolność sądową.
Pogląd zawarty w tym ostatnim orzeczeniu Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym sprawę niniejszą uznaje za trafny, niewątpliwie bowiem bujny rozwój stosunków społeczno-gospodarczych wymaga przyznania niektórym tworom społecznym, które wykazują dostateczny stopień wyodrębnienia i samodzielności, zdolności sądowej, mimo że nie są one uznane za osoby prawne. Przeciwna wykładnia nie dałaby się pogodzić z uzasadnionymi potrzebami obrotu i byłaby oderwana od realiów aktualnego życia społecznego i gospodarczego.
Dotychczasowe rozważania nie wystarczają jednak do rozstrzygnięcia sprawy niniejszej, wymaga bowiem jeszcze wyjaśnienia, czy Centralna Składnica Harcerska (Harcerskie Zakłady P.) jest takim tworem społecznym, który należy zaliczyć do jednostek posiadających mimo braku osobowości prawnej - zdolność sądową. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy przede wszystkim rozważyć, jaki jest charakter wymienionej Składnicy, jaką spełnia ona funkcję gospodarczą oraz jaka jest jej pozycja w systemie gospodarki narodowej.
Centralna Składnica Harcerska jest niewątpliwie z punktu widzenia gospodarczego przedsiębiorstwem, celem jej bowiem jest, jak to określa § 4 jej statutu, prowadzenie działalności gospodarczej, polegającej na produkcji lub handlu. W uchwale Naczelnej Rady Harcerskiej z dnia 24 marca 1959 r., która powołała do życia powodową Składnicę, jest zresztą wyraźnie mowa o tym, że chodzi o utworzenie przedsiębiorstwa. Składnica ta działa dalej jak to określa jej statut na podstawie uchwały Rady Ministrów z dnia 17 listopada 1958 r. nr 446/58 w sprawie działalności gospodarczej organizacji społecznych. Zgodnie wreszcie z uchwałą Rady Ministrów z dnia 25 listopada 1961 r. nr 508 w sprawie rejestru organizacji społecznych prowadzących działalność gospodarczą Związek Harcerstwa Polskiego został w takim rejestrze zamieszczony, a sama Składnica została tam wymieniona jako wyodrębniona jednostka gospodarcza, mająca swego dyrektora, zastępcę dyrektora i głównego księgowego.
Z powyższego wynika, że powodowa Składnica nie ma wprawdzie, jako organizacja gospodarcza należąca do Związku Harcerstwa Polskiego, osobowości prawnej, jednakże wykazuje następujące cechy: a) prowadzi taką działalność, jaką prowadzą inne przedsiębiorstwa, b) jest od Związku Harcerstwa Polskiego w sposób wyraźny wyodrębniona tak ze względu na dysponowanie odrębnym majątkiem i odrębną organizację, jak i ze względu na różne cele, c) wreszcie cel jej jest społecznie doniosły, bo ma ona wspierać gospodarczo Związek Harcerstwa Polskiego, który jest stowarzyszeniem wyższej użyteczności, a nadto - jak głosi § 4 statutu - ma udzielać pomocy jednostkom Związku Harcerstwa Polskiego w rozwijaniu inicjatywy w dziedzinie przysposobienia gospodarczego młodzieży oraz w pracy wychowawczo-szkoleniowej.
Wszystko to sprawia, że powodowa Składnica występuje w obrocie gospodarczym samodzielnie, a jej zależność od Związku Harcerstwa Polskiego nie przejawia się w załatwianiu codziennych spraw, o których decyduje ona samodzielnie, lecz jedynie w ogólnym nadzorze. W tych warunkach wymaganie Sądu Wojewódzkiego, żeby w sprawach Składnicy występował w sądzie - jako powód lub pozwany Związek Harcerstwa Polskiego, nie dałoby się pogodzić z potrzebami życia, ani też z istotą Związku, jako organizacji nie mającej charakteru gospodarczego.
Z tych zasad Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
Już dziś zamów dostęp
do IFK Platforma Księgowych i Kadrowych
- Codzienne aktualności prawne
- Porady i artykuły z najpopularniejszych czasopism INFOR wraz z bieżącymi wydaniami
- Bogatą bibliotekę materiałów wideo
- Merytoryczne dodatki, ściągi, plakaty
