Rozkład ciężaru dowodu przy obniżaniu świadczeń emerytalnych i rentowych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa PRL w kontekście domniemania służby na rzecz totalitarnego państwa - Wyrok SN z dnia 9 kwietnia 2025 r., sygn. I USKP 52/24

Istota problemu

Istotą problemu prawnego w analizowanej sprawie było ustalenie, czy dla zastosowania przepisów obniżających wysokość emerytury policyjnej i renty inwalidzkiej na podstawie art. 15c i art. 22a ustawy zaopatrzeniowej (tzw. "ustawy dezubekizacyjnej") wystarczające jest samo formalne pełnienie służby w jednostkach wymienionych w art. 13b tej ustawy, czy też konieczne jest udowodnienie, że funkcjonariusz dopuścił się indywidualnych czynów naruszających podstawowe prawa i wolności człowieka. Istotnym aspektem sporu było również określenie rozkładu ciężaru dowodu w postępowaniu sądowym oraz znaczenie informacji o przebiegu służby wydanej przez Instytut Pamięci Narodowej jako dokumentu urzędowego.

Rozstrzygnięcie

Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego.

W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał, że choć kryterium "służby na rzecz totalitarnego państwa" określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także indywidualnych czynów funkcjonariusza, to samo pełnienie służby w jednostkach wymienionych w tym przepisie tworzy domniemanie faktyczne, że była to służba na rzecz totalitarnego państwa. To domniemanie może być obalone w procesie cywilnym, jednak ciężar udowodnienia okoliczności przeciwnych spoczywa na ubezpieczonym, a nie na organie rentowym.