Wyrok SN z dnia 6 lutego 2025 r., sygn. I USKP 189/24

Istota problemu

Główny problem prawny dotyczył właściwej wykładni art. 13b ustawy zaopatrzeniowej w kontekście określenia, czy służba w Wojskach Ochrony Pogranicza jako kontrolera w Granicznej Placówce Kontrolnej stanowi "służbę na rzecz totalitarnego państwa". Spór koncentrował się wokół kwestii, czy wystarczająca jest formalna przynależność do jednostek wymienionych w art. 13b ust. 1 ustawy (wykładnia literalna), czy też konieczna jest indywidualna ocena charakteru pełnionej służby pod kątem rzeczywistego naruszania praw i wolności człowieka (wykładnia systemowa uwzględniająca uchwałę SN III UZP 1/20). Problem dotyczył również rozkładu ciężaru dowodu - czy organ rentowy musi wykazać szkodliwość działań funkcjonariusza, czy ubezpieczony musi obalić domniemanie wynikające z samego faktu służby w określonej jednostce.

Rozstrzygnięcie

Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, uznając błędną wykładnię Sądu Apelacyjnego. Sąd wskazał, że Sąd Apelacyjny nieprawidłowo ograniczył się wyłącznie do wykładni literalnej art. 13b ustawy, pomijając dotychczasowy dorobek orzeczniczy. W uzasadnieniu podkreślił, że sam fakt pełnienia służby w określonej jednostce może wypełniać kryterium "służby na rzecz totalitarnego państwa" w ujęciu instytucjonalnym, jednak istnieje domniemanie faktyczne, które może być obalone w procesie cywilnym. Sąd stwierdził, że ocena powinna uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy, w tym indywidualne czyny i ich weryfikację pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka, oraz że czynności polegające wyłącznie na standardowej kontroli granicznej, bez działań operacyjnych i śledczych, co do zasady nie pozwalają na kwalifikowanie służby jako pełnionej "na rzecz totalitarnego państwa".