Wyrok SN z dnia 13 października 2021 r., sygn. I CSKP 260/21
Sygn. akt I CSKP 260/21
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa A.W.
przeciwko A.M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 października 2021 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 14 marca 2019 r., sygn. akt I ACa […],
1) oddala skargę kasacyjną,
2) przyznaje i poleca wypłacić adwokatowi P.C. - Kancelaria Adwokacka […] w R. przez Skarb Państwa - Sąd Apelacyjny w […] kwotę 1.800 zł ,- (jeden tysiąc osiemset) zł, powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powódce A.W. w postępowaniu kasacyjnym,
3) przyznaje i poleca wypłacić adwokatowi A.G. - Kancelaria Adwokacka w R. przez Skarb Państwa - Sąd Apelacyjny w […] kwotę 1.800 ,- (jeden tysiąc osiemset) zł, powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu pozwanej A. M. w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Powódka A.W. pozwem z dnia 4 kwietnia 2014 r. wniosła o zasądzenie od pozwanej A.M. kwoty 146 210 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu tytułem zwrotu środków przekazanych w 2008 r. pozwanej przez R. w R..
Wyrokiem z dnia 25 października 2017 r. Sąd Okręgowy w R. zasądził na rzecz powódki kwotę 146 209,06 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4 kwietnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty. Reformatoryjnym wyrokiem z dnia 14 marca 2019 r. Sąd Apelacyjny w (…) oddalił powództwo i obciążył powódkę kosztami postępowania w obu instancjach.
Ustalono, że A.M. (obecnie W.) z bratem P.M. i matką A.M. była stroną powodową w procesie przeciwko R. o zasądzenie zadośćuczynienia, odszkodowania i renty z tytułu szkody na osobie wyrządzonej czynem niedozwolonym, polegającym na nie zapewnieniu w lokalu mieszkalnym właściwych warunków zdrowotnych (sygn. akt I ACa (…)). A.M. urodzona w dniu 19 września 1988 r., wcześniej reprezentowana przez matkę, w toku tego postępowania uzyskała pełnoletniość. Jej powództwo zostało uwzględnione w części, zgodnie z ustaleniami Sądu pierwszej instancji co do kwoty 150 327,06 zł. Kwoty należne powodom łącznie z odsetkami zostały przelane przez Spółdzielnię na rachunek bankowy A.M. w dniach 9 września, 1 i 2 października 2008 r. A.M. i P.M. wystąpili do Spółdzielni o wyjaśnienie sposobu wyliczenia wskazanych kwot i pismem z dnia 28 października 2008 r. otrzymali informacje w zakresie ich dotyczącym. W tym czasie powódka była pełnoletnia, zamieszkiwała z pozwaną i bratem, studiowała, otrzymywała stypendium socjalne, stypendium dla osób niepełnosprawnych i zapomogi. Oświadczeniem z dnia 30 października 2008 r., sporządzonym w formie pisemnej, powódka wskazała, że otrzymała należności w kwocie 147 593,26 zł, zrzeka się ich „w formie rekompensaty” na rzecz matki A.M., a „rekompensata wyrówna (mojej) matce straty poniesione tytułem (mojego) wieloletniego leczenia, postępowania sądowego, ekspertyz oraz obsługi prawnej”. Tożsame oświadczenie złożył P.M.. Powódka mieszkała z matką i bratem do listopada lub grudnia 2009 r., kiedy po awanturze wyprowadziła się i zamieszkała z konkubentem. Kilkakrotnie próbowała wracać, ale uniemożliwiał to narastający konflikt z matką spowodowany ograniczaniem swobody wychodzenia, utrzymywania kontaktów z innymi osobami, brakiem akceptacji osoby partnera. Powódka utrzymywała się z dorywczych, niskopłatnych zajęć oraz wsparcia finansowego bądź rzeczowego matki, otrzymywanego do zawarcia związku małżeńskiego w 2013 r., ocenianego przez nią jako niewystarczające. W październiku 2013 r. powódka skierowała do pozwanej wezwanie do zwrotu kwoty uzyskanej od Spółdzielni. W dniu 6 listopada 2013 r. pozwana dokonała darowizny lokalu mieszkalnego na rzecz syna P.M.. Wobec zaprzeczenia dokonania darowizny na rzecz pozwanej i zarzutu podrobienia oświadczenia z dnia 30 października 2008 r. Sąd pierwszej instancji dopuścił dowód z opinii Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji. Wynika z niej, że jedyna ręcznie sporządzona część oświadczenia, tj. podpis „A.M.” prawdopodobnie została nakreślona przez osobę, której rękopisy przedstawiono im jako wzory pisma i podpisów powódki. Wniosek opinii został podsumowany w skali klasyfikacji jako „nie kategorycznie pozytywny”, zatem identyfikujący wykonawcę w stopniu prawdopodobnym. Sąd Okręgowy uznał, że wprawdzie nie wykluczono autentyczności podpisu powódki, ale na wiarę zasługuje jej kolejne wyjaśnienie dotyczące dysponowania przez pozwaną kartkami z podpisami złożonymi in blanco, dla reprezentowania jej w sądach i urzędach, gdyż doświadczenie życiowe wskazuje, że taka praktyka jest stosowana między osobami pozostającymi w bliskich relacjach. Przesądzające znaczenie przypisał okoliczności zbieżności kwot wskazanych w oświadczeniu z dnia 30 października 2008 r., określonym jako rzekomo pochodzące od powódki, i w późniejszym o niemal pięć lat wezwaniu do zapłaty pozwie (147 593,26 zł) przy odmiennej kwocie wierzytelności powódki, wynikającej z pisma Spółdzielni z dnia 28 października 2008 r. (150 327,06 zł). Z tych przyczyn uznał za „fałszywe” zeznania świadków twierdzących, że byli obecni przy sporządzeniu lub widzieli oświadczenie powódki już 2008 r. Odnosząc się do zarzutu pozwanej dotyczącego bezpodstawnego wzbogacenia jako ewentualnej podstawy prawnej, polegającego na zużyciu korzyści na utrzymanie powódki, pokrycie długów, braku obowiązku liczenia się z ich zwrotem i sprzeczności roszczenia z zasadami współżycia społecznego podkreślił, że skoro kłamała ona w zasadniczej kwestii i posłużyła sfabrykowanym oświadczeniem to „nie ma żadnych podstaw aby przyjąć, że pozostałe jej twierdzenia są prawdziwe”. Ocenił, że nie został wykazany fakt poniesienia wydatków i kosztów utrzymania powódki, zwłaszcza że w latach 2006-2008 obciążał ją obowiązek alimentacyjny, a powódka udowodniła, że miała problemy z zaspokojeniem podstawowych potrzeb i musiała podejmować prace dorywcze. Pozwana powinna ponadto od początku zdawać sobie sprawę z obowiązku zwrotu spornej kwoty, co oznacza brak podstaw wygaśnięcia obowiązku wydania uzyskanych korzyści. Sąd Apelacyjny nie podzielił ustaleń Sądu pierwszej instancji w części dotyczącej oceny materiału dowodowego. Podkreślił, że kluczowe ustalenie, iż kwota 147 593,26 zł została wskazana po raz pierwszy w przedsądowym wezwaniu, co miało potwierdzać podrobienie oświadczenia opatrzonego podpisem powódki jest błędne, gdyż taka zaspokojona wierzytelność wprost została wskazana w piśmie Spółdzielni z dnia 28 października 2008 r. ponadto wynika z dokumentacji rachunku bankowego, potwierdzającej wpłatę w dniu 9 września 2008 r. kwoty 28 000 zł, a w dniu 2 października 2008 r. - 119 593,26 zł. Uznał za błędną ocenę sfałszowania oświadczenia o zrzeczeniu się wskazanej kwoty na rzecz pozwanej. Zauważył, że sformułowanie bardziej jednoznacznej opinii dotyczącej podpisu na tym dokumencie uniemożliwiła powódka która, mimo wezwania, nie przedstawiła dalszego materiału porównawczego. Biegli wskazali, że nie potrafią określić kolejności nadrukowania tekstu i wykonania podpisu oraz oszacowania wieku podpisu, a rodzaj użytych materiałów i technika sporządzenia oświadczenia uniemożliwia stwierdzenie, czy podpis został złożony wcześniej in blanco. Sąd dokonał szczegółowej analizy relacji rodzinnych w październiku 2008 r., przyczyn przekazania spornej kwoty pozwanej, zeznań świadków bezpośrednio zorientowanych w sprawie i twierdzenia powódki uznał za niewiarygodne. Stwierdził, że powódka dokonała darowizny (art. 888 k.c.), a złożenie kwoty na rachunku bankowym pozwanej potwierdzało spełnienie świadczenia. Uzyskanie przez A.M. na podstawie darowizny tytułu prawnego do kwoty 147 593,26 zł czyni bezzasadnym roszczenie o jej zwrot także w oparciu o przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia.
Już dziś zamów dostęp
do IFK Platforma Księgowych i Kadrowych
- Codzienne aktualności prawne
- Porady i artykuły z najpopularniejszych czasopism INFOR wraz z bieżącymi wydaniami
- Bogatą bibliotekę materiałów wideo
- Merytoryczne dodatki, ściągi, plakaty
