„Sztuczne” wszczęcie postępowania karnego w celu uniknięcia przedawnienia jest bezskuteczne – uchwała NSA

Jeżeli wszczęcie wobec podatnika postępowania karnego skarbowego nastąpiło wyłącznie po to, by uniknąć przedawnienia zobowiązania podatkowego, to jako działanie sztuczne stanowi nadużycie prawa i należy je uznać za bezskuteczne. W konsekwencji nie następuje zawieszenie biegu przedawnienia - uchwała NSA z 24 maja 2021 r., sygn. akt I FPS 1/21.

Stan faktyczny i pytanie prawne

Omawiana uchwała NSA nie została wydana w konkretnej sprawie podatkowej, lecz w związku z powtarzającymi się sytuacjami, w których urząd skarbowy, wobec zbliżającego się terminu przedawnienia sprawdzanego zobowiązania podatkowego wszczynał wobec podatników postępowanie karne skarbowe. Konsekwencją tego bieg terminu przedawnienia ulegał zawieszeniu. Zgodnie z art. 70 § 6 pkt 1 i § 7 pkt 1 Ordynacji podatkowej bieg terminu przedawnienia ulega bowiem zawieszeniu (nie biegnie) od dnia wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, a zaczyna biec ponownie dopiero po dniu prawomocnego zakończenia tego postępowania. Dodajmy, że urząd skarbowy jest też organem dochodzenia w sprawach karnych skarbowych, a więc sprawa jest dla urzędu prosta: gdy zbliża się przedawnienie, urząd wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania karnego skarbowego, w którym nie robi nic albo prawie nic, ale urząd nie umarza tego postępowania dopóki nie wyda decyzji wymiarowej co do wchodzącego w grę podatku. Oczywiście taka postawa jest jawnym nadużyciem prawa przez organ władzy publicznej, prowadzącym do obejścia funkcji przedawnienia zobowiązań podatkowych, czyli krótko mówiąc - do obejścia prawa.

Podatnicy zaczęli więc zaskarżać do sądów administracyjnych sprawy, w których wystąpił opisany scenariusz, wnosząc o ustalenie, że przedawnienie zobowiązania podatkowego jednak nastąpiło, bo wszczęcie postępowania karnego było sztuczne i jako takie nie może być honorowane. Sądy administracyjne na takie skargi reagowały rozbieżnie. W niektórych wyrokach przyjmowały, że sądy administracyjne nie mają kompetencji, by oceniać zasadność wszczęcia postępowania karnego. W innych przyznawały jednak rację podatnikom, a więc rozstrzygały, że przedawnienie podatku, pomimo wszczęcia postępowania karnego, jednak nastąpiło.